پل شهرستان از قدیمی‌ترین پل‌های تاریخی اصفهان است که به نظر باستان شناسان ساخت ریشه و اساس پل به زمان ساسانیان برمی‌گردد و نام‌های قدیمی آن جی و سارویه نیز می‌باشد. این پل در دوره‌ی دیلمیان و سلجوقیان، تنها پل شاخص زاینده رود در اصفهان بوده است.
نام قدیمی پل شهرستان چیست و به چه نام‌هایی معروف است؟
نام قدیمی این پل جی و سارویه است و هم چنین پل جسر حسین نیز در قدیم نامیده می‌شده است. شهرستان نام روستایی در شرق اصفهان بوده است و از آن جایی که این پل در نزدیکی این روستا قرار داشته است، به آن پل شهرستان می‌گفتند.
تاریخچه‌ی پل شهرستان
مفضل بن مافروخی اصفهانی، از دانشمندان و تاریخ نگاران قرن پنجم، در کتاب محاسن خود می‌نویسد: « در کنار پل شهرستان کاخی به نام کاخ سبز است» کاخ‌هایی که نزدیک این پل بوده‌اند را ستایش کرده است.
ساخت ریشه و اساس این پل را زمان ساسانیان می‌دانند و روی پل آثاری از دوره‌ی دیلمیان و سلجوقیان نیز به چشم می‌خورد که به نظر می‌آید در این دوره، بخش‌هایی از پل شهرستان مرمت شده است. گفته می‌شود این پل در جی قدیم ساخته شده است.
محمود افغان تعدادی از افراد خود را در ۳ فروردین ۱۱۰۳ شمسی برای حمله به پل شهرستان فرستاد و به مدت ۸ روز در شمال پل به جنگ مشغول بود. در زمان صفویان قسمت فوقانی پل به خاطر جنگی که بوده، خراب شده است و در زمان قاجار نگهداری نامناسبی از این پل صورت گرفته و در این دوره کم اهمیت بوده است.
معماری پل
پل شهرستان یازده چشمه و دوازده پایه سنگی بزرگ دارد که تمام آن‌ها روی سنگ‌های طبیعی در کف رودخانه، ساخته شده‌اند. روی هر کدام از این پایههای سنگی یک طاق نمت وجود دارد که ابعاد هر یک متفاوت است و تعداد آن‌ها ۸ عدد است.
مصالح به کار رفته در پل، سنگ، خشت، آجر و ملات است. طول این پل حدود ۱۰۵ متر است. از سمت شمال به جنوب انحرافی در پل دیده می‌شود و به خاطر این است که کف پل هموار و مسطح نیست و از دو سمت و قسمت مرکزی شیب ملایمی دارد.
پایههای پل شهرستان را از ساروج و سنگ لاشه ساخته‌اند. در دوران باستان، بستر صخره‌ای رودخانه‌ها را برای بنا کردن پل انتخاب می‌کردند و مسیری که جریان آب باریک‌تر باشد، برای صرفه جویی در مصرف مصالح و استحکام پل.
در این روش ابتدا صخره‌ها را می‌تراشند و در ادامه به وسیله‌ی سنگ و ساروج، پایههای پل را می‌سازند. همان طور که گفته شد برای ساختن پل شهرستان هم از این روش استفاده کرده‌اند.
آن طور که از ساخت پل برمی‌آید، همه‌ی آن از ملات و سنگ ساخته شده است و پس از طغیان‌های زاینده رود ، طاق‌های آن را مرمت و بازسازی کرده‌اند، ناهمگونی قوس‌های طاق، نشان می‌دهد مرمت‌هایی بر روی پل انجام شده است.
به موازات رودخانه یک دیوار خشتی ساخته شده است که آن را در حفاری‌های سال ۱۳۵۲ کشف کرده‌اند و این دیوار نشان می‌دهد که قسمت شمالی آن کاملا محصور بوده است. تنها راه دسترسی به شهر به وسیله‌ی بنای گمرک خانه روی پل بوده است . در واقع می‌توان گفت؛ گمرک خانه، دروازه پل شهرستان به حساب می‌آمده است.
پل شهرستان و مرمت‌های غیر اصولی
نبود مستندات دقیق از تغییرات کالبدی پل، منجر به انجام مرمت‌های نادرست شده است. متأسفانه، مداخلات صورت‌گرفته در سده اخیر باعث بازسازی بخش‌هایی از پل شهرستان به شیوه‌ای شده که با ساختار اصیل آن همخوانی ندارد.
در حدود ۵۰ تا ۶۰ سال اخیر به واسطه‌ی آسیب‌های شدیدی که داشته است، مرمت‌های غیر اصولی روی آن انجام گرفته است.
در سال ۱۴۰۲، پل تاریخی شهرستان اصفهان، یادگاری از دوره ساسانیان، تحت مرمت قرار گرفت. بخشی از این فرآیند شامل عایق‌بندی عرشه با استفاده از قیر و گونی بود که با هدف جلوگیری از نفوذ آب و حفظ استحکام سازه انجام شد.
این اقدام واکنش‌های متفاوتی را برانگیخت. برخی کارشناسان میراث فرهنگی نسبت به استفاده از قیر ابراز نگرانی کرده و آن را تهدیدی برای ساختار اصیل پل دانستند، چراکه این روش می‌تواند به فرسایش و آسیب‌های جدی منجر شود. در مقابل، اداره کل میراث فرهنگی اصفهان تأکید داشت که این اقدام، پس از مطالعات کارشناسی و با در نظر گرفتن نیاز به عایق‌بندی پل، صورت گرفته است.
پس از تکمیل مرحله عایق‌کاری، عملیات نصب سنگ‌فرش‌های جدید آغاز شد تا علاوه بر بهبود شرایط عبور و مرور، جلوه تاریخی پل نیز حفظ شود.
