قشم

ژئو پارک جهانی قشم

ژئوپارک جهانی قشم با وسعتى بالغ بر ۳۰ هزار هکتار در غرب جزیره قشم واقع شده است.

ژئوپارک جهانی قشم محدوده‌ای طولی است که شرق آن به روستای طبل و سلخ، غرب آن به روستای گوری و کانی، شمال آن به ساحل شمالی و جنوب آن به ساحل جنوبی منتهی می‌شود.

ژئوپارک جهانی قشم به عنوان اولین و تنها ژئوپارک خاور‌میانه در سال ۲۰۰۶ در یونسکو به ثبت شبکه‌جهانى ژئوپارک‌ها رسید و ایران نیز به واسطه آن یکی از شش کشور صاحب ژئوپارک در قاره پهناور آسیا بعد از چین، مالزی، کره، ژاپن و ویتنام و به عنوان یکی از ۱۹ کشور جهان بطور رسمی کاندیدای بهره‌مندی از این امتیاز شده است.

ژئوپارک جهانی قشم به عنوان نخستین ژئوپارک ایران یکى از منحصر به فردترین ژئوپارکهاى جهان است که به واسطه قرار گرفتن در کنار سواحل زیباى خلیج فارس و جنگل دریایى حرا، چندین پدیده بارز زمین شناسى را در خود جای داده و به پارک زمین شناسی ایران تبدیل شده است.

وجود مجسمه‌هاى طبیعى و نقش برجسته‌هاى پراکنده، چین‌خوردگى‌ها و کوه‌هاى شگفت‌آور، سطوح تخت و صفه‌ها در ارتفاعات، ستون‌هاى حاصل از عوامل فرسایش، برجستگى‌ها و فرورفتگى‌هاى به‌وجود آمده از هوازدگى، مخروط افکنه‌ها و قطعه‌هاى فروافتاده در پاى ارتفاعات، کوهسرها و هیکل‌هاى که دست هنرمند طبیعت به تازیانه باد و باران پدید آورده، تندیس‌هاى اعجاب‌آورى که در شکل‌هاى مختلف همچون لاک‌پشت، سگ، مارمولک، اسب آبى و یا حتى چهره‌ آدمى در حالت خشم و فریاد، پدیده‌هاى زمین‌شناسى نادر و بى‌مانندى هستند که هریک به تنهایى جذابیت و زیبایى خاص دارند.

نقشه ژئوپارک جزیره قشم

ژئوپارک جهانی قشم دارای چندین سایت اصلی می‌باشد که عبارتند از:

بام قشم

دشتی زیبا که از فراز آن چشم‌اندازی فوق‌العاده بر ساحل شمالی و جنوبی جزیره وجود دارد. فلاتی پهناور با ارتفاع بیش از ۱۲۰ متر که در بخش مرکزی جزیره قشم واقع شده است. در دیواره آن لایه‌های متناوب مارن و ماسه سنگ (که بیانگر پیشروی و پسروی دریا در دوره‌های مختلف زمین شناسی می‌باشد) دیده می‌شود. بام قشم بیش از اینکه یک جاذبه زمین شناسی باشد، یک جاذبه چشم‌اندازی (زیباشناختی) به شمار می رود. از بالای بام قشم می‌توان جنگل حرا، دره تندیس‌ها و خلیج فارس را از شمال و جنوب جزیره قشم مشاهده کرد که چشم اندازی بسیار زیبا و بی نظیر را داراست.

تنگه چاه کوه

در این سایت دو تنگه عمود بر هم در آن قرار دارد. تنگه‌های باریک با دیواره‌های عمودی و با اشکالی اعجاب آور. با چه عظمتی که گویا هنرمندی خلاق بر پیکر این دیواره‌ها ایجاد کرده. عرض این دیواره‌ها در قسمت‌هایی حتی تا یک متر هم می‌سد. این تنگه که در یک لایه ماسه سنگی ایجاد شده است و به دلیل وجود میان لایه‌های مارن، سیلت و آهک و فرسایش انحلالی آنها حفره ها، درزها و بریدگی‌های بسیار زیبایی ایجاد شده است که چشم هر بیننده‌ای را خیره می‌کند. به دلیل اینکه کف این تنگه بعد از هر بارندگی محل جاری شدن آب می‌باشد، مردم محلی برای استفاده از این آب اقدام به حفر چاه در کف آن نموده و به همین دلیل نام چاه کوه را برای این تنگه انتخاب کردند.

دره تندیس‌ها

دره تندیس‌ها یکی دیگر از سایت‌های ژئوپارک می‌باشد که سطح آن غالباً از ترک‌های گلی پوشیده شده است. ترک گلی یک ساخت رسوبی می‌باشد که در مباحث رسوب شناسی به آن پرداخته می‌شود. از لحاظ ساختاری نسبتاً شبیه به دره ستاره‌ها می‌باشد با این تفاوت که وسعت بیشتری داشته و تراکم پدیده در آنجا کمتر ولی فراوانی بیشتری دارد. در این دره از سنگ، به وسیله فرسایش تندیس‌هایی تراشیده شده که چشم اندازی بسیار زیبا را در منطقه ایجاد کرده است.

دره ستاره افتاده

اگر چه این سایت در خارج از محدودۀ ژئوپارک قرار دارد ولی با توجه به زیبایی منطقه و همچنین ساختار ژئومورفولوژی خاص آن به عنوان یکی از سایت‌های اصلی ژئوپارک مورد پذیرش یونسکو قرار گرفت. سایت دره ستاره‌ها از لایه‌های رسوبی بسیار نرم و فرسایش‌پذیر از جنس مارن که یک لایه ماسه سنگ آهکی بر روی آن قرار گرفته است تشکیل شده که محلی مناسب برای بررسی لایه‌های رسوبی، مکانیزم فرسایش روی لایه‌ها و هوا زدگی آنها می‌باشد از طرفی به وجود آمدن احجامی مانند ستونک‌های سوزنی شکل، دیواره‌های کاملاً عمودی، پل‌ها و حفره‌های متعدد و زیبا در این دره بر زیبایی آن افزوده است.

کاسه سلخ

منطقه‌اى موسوم به کاسه سلخ در ساحل جنوبى، برهوتى است به طول تقریبى ۷ کیلومتر و عرض تقریبى ۵ کیلومتر که هیچ پوشش گیاهى در آن وجود ندارد. اینجا عرصه‌اى است که گویى از حیات و عناصر حیاتى بویى نبرده است. هزاران تپه کوچک و بزرگ مخروطى شکل و اشکال فرسایشى در این عرصه به چشم مى‌خورد که در اعصار گذشته از زمین جوشیده و در همان حال سفت و بسته شده و تشکیل تپه‌ماهورهاى متداخل و گسترده‌اى را داده‌اند. در عمق این برهوت یک چشمه شفابخش گوگرد از زمین مى‌جوشد. مجموعه این عوامل نشان‌ مى‌دهد که در لایه‌هاى زیرین در منطقه برهوت سلخ مخازن عظیم نفت و گاز وجود دارد.

این نقطه از قشم گرچه کمتر از سایر جاهاى جزیره بازدیدکننده دارد، اما جذابیت شگرف آن مى‌تواند تفکرى عمیق را براى انسان به ارمغان آورد و پناهگاه عاشقان سکوت و آرامش باشد. سکوت و آرامشى که گه‌گاه صداى بال زدن عقاب بزرگ و معروف قشم در آسمان آبى آن را مى‌شکند.

دره شور

این تنگه در مرکز تاقدیس سلخ واقع شده است. مردم محلی به آن تنگ مکینه یا هوباد (How Baad)می‌گویند. دره شور نامی است که به دلیل زحمات بی‌شائبه مهندس بیژن فرهنگ دره شوری برای این منطقه انتخاب شده است. در این دره قدیمی ترین لایه‌های رسوبی جزیره (آهک گوری) قابل مشاهده است. همچنین بلندترین قله جزیره با ارتفاعی نزدیک به ۴۰۰ متر مشرف به این دره می‌باشد. از طرفی به دلیل قرار گرفتن این منطقه در مرکز تاقدیس منابع سرشار گازی در این سایت قرار گرفته است ولی از منظر زیباشناسی دو ویژگی دره شور بیش از هر چیز دیگر خودنمایی می کنند:

ویژگی زمین ریخت شناسی (ژئومورفولوژی) چشم اندازی رویایی به آن داده است. وجود هزاران آبراهه زیبا بر روی دامنه‌های احاطه کننده دره و تپه ماهورهای مارنی و آهکی در میان آن به همراه آرامش و سکوت دائمی آن هر بیننده‌ای را به آرامشی عمیق خواهد رساند.
وجود چشمه‌های سولفور نیز نقش و نگاری شگرف به دره داده گویی هنرمندی چیره دست آن را به تصویر کشیده است. البته این تنها ویژگی این چشمه ها نیست و خاصیت درمانی آن سالانه هزاران نفر از بومیان منطقه را به سوی خود می‌کشاند.

دولاب

بر کوهپایه شمالی گنبد نمکی (نمکدان) منطقه دولاب قرار دارد. باران¬ها و رگبارهای فصلی شبکه‌ای از آبراهه‌ها و رودهای فصلی را در بستری از مارن و ماسه ایجاد نموده است که عمق بعضی از آنها به بیش از ۲۰ متر می¬رسد. ویژگی خاص لیتولوژی منطقه در برخی نقاط حفره‌ها و شیارهای بسیاری در مسیر رودها ایجاد نموده است. این شبکه آبراهه بسیار پیچیده و تو در تو دارد به گونه‌ای که افراد غیر آشنا به منطقه در آن گم می‌شوند. بعد از بارندگی بهترین زمان بازدید این منطقه است.

نمکدان

سایت نمکدان یکی دیگر از جاذبه‌های علمی گردشگری ژئوپارک قشم می باشد. دراین منطقه به دلیل پدیده دیا پیریسم گنبد نمکی سر برآورده است که طولانی ترین غار نمکی جهان در این گنبد قراردارد. همچنین وجود چشمه‌¬های نمک و سفید پوش کردن دره‌ها و زمین‌های اطراف این گنبد چشم اندازی رویایی به منطقه داده است. در این منطقه انواع سنگ های رسوبی، دگرگونی و آذرین را می‌توان یافت که جهت پژوهش ها و تحقیقات کانی شناسی پترولوژی یا سنگ شناسی می‌تواند مورد مطالعه قرار گیرد.

کورکوراکوه

کورکورا کوه در مجاورت روستای گیاهدان قرار دارد البته این سایت خارج از محدوده اصلی ژئوپارک قراردارد ولی با توجه به زیبائی منطقه به عنوان یکی دیگر از سایتهای اصلی ژئوپارک مورد قبول یونسکو واقع شد. ساختار عمومی منطقه تپه ماهورهایی است که بیشتر از جنس مارن می‌باشد و بدلیل فرسایش توسط آبهای جاری دره‌ها و تنگه‌های بین آنها ایجاد شده است.

تنگ عالى

در فاصله‌اى نه چندان دور از تنگه چاهکو، پدیده زمین‌شناسى دیگرى وجود دارد که از تنگه چاهکوه به سبب وجود نماهای زیبایى که در دیواره‌هاى این تنگه به وجود آورده و همچنین به دلیل نمایان بودن آب در بخش‌هایى از تنگه موردنظر، مى‌توان نام‌هایى چون تنگه آب‌نما یا تنگه سنگ آب را براى آن پیشنهاد نمود.

تنگه موردبحث در بخش غربى جزیره در جنوب روستاى چاهو شرقى واقع شده و امتداد کلى شمالى جنوبى دارد. ورودى شمالى تنگه از طریق روستاى چاهوى شرقى، در حدود دو کیلومترى ساحل شمالى قرار دارد و دهانه آن در ابتدا فراخ و پرعرض است ولى پس از طى چند ده متر به سرعت تنگ و بسیار باریک مى‌شود.

وجود گیاهان فراوان و درختان نسبتاً سالمند نشان‌دهنده وجود میزان آب کافى در بستر تنگه است.

همچنین لایه کم ضخامت رس و مارن در کف تنگه که در آن ترک‌هاى گلى متعدد مشاهده مى‌شود و در اغلب نقاط چسبندگى زیادى از خود نشان مى‌دهد، دلیل دیگرى بر وجود رطوبت بالا در این تنگه است.

حفره‌ها و شیارهاى فراوانى در دیواره‌هیا تنگه مشاهده مى‌شوند که شکل‌هاى نیم‌کروى، قاشقى و طاقچه‌اى دارند و عناصر اصلى زیبایى این تنگه محسوب مى‌شوند.

شیارهاى خطى و طاقچه‌اى در بسیارى از نقاط به‌صورت موازى دیده مى‌شوند و دلیل بروز این حالت، انحلال و فرسایش در میان لایه‌هاى رسى و مارنى است که نسبت به ماسه سنگ آهکى (جنس اصلى دیواره‌ها) فرسایش‌پذیرى زیادى دارند.

همچنین وجود رس رس و مارن در این لایه‌ها و از بین رفتن آنها در اثر فرسایش، شکل‌هاى کروى و قاشقى را بر دیواره‌ها پدید آورده است.

حرکت سریع و تخریبى آب در زمان بروز سیلاب‌ها، عامل دیگرى در فرسایش لایه‌ها و ایجاد شکل‌هاى تیغه‌اى و گوه‌اى با لبه‌هاى صیقلى است.

در اواسط تنگه مسیر حرکت بسیار دشوار و تنگ مى‌شود و دیواره‌ها کاملاً به هم نزدیک مى‌شوند به ترتیبى که در برخى نقاط با استفاده از دست باید خود را کمى از کف تنگه بالاتر کشیده و عبور کرد. در این نقاط، بلندى دیواره‌هاى پیرامون و تنگ و تاریک بودن مسیر حالتى و هم‌آور شاید هیجان‌انگیز را در بیننده و بازدیدکننده پدید مى‌آورد که این نکته مى‌تواند براى علاقه‌مندان گردشگرى ماجراجویانه (Adventure tonsir) جالب و خاطره‌انگیز باشد.

تنگ عالى در انتها به دیواره‌هاى شمال‌شرقى گنبدنمکى نمکدان ختم مى‌شود و مسیر از این‌جا تا ساحل جنوبى کاملاً متفاوت بوده و جلوه‌هاى خاص حاصل از برونزد گنبدنمکى قابل مشاهده است. در دیواره‌هاى تنگه شاهد درزه‌هاى کوچک و بزرگ متعدد و هم‌چنین چندین گسل عرضى هستیم که به احتمال بسیار زیاد حاصل جنبش‌هاى گنبدنمکى است که در نزدیک آن قرار دارد.

منبع: سیری در ایران