حتی تصورش هم سخت است که نه در یک کشور، نه یک حتی یک شهر بلکه فقط یک محله، به قدری تعدد بناهای تاریخی و شگفت انگیز زیاد باشد که هفته ها هم برای گشت و گذار و دل به کاشی و آجر های آن سپردن کم باشد. محل فهادان یزد یکی از زیباترین جلوه های تاریخ ایران در یک فضای کوچک است.
این محله از غرب به محله “کوشکنو” و از شرق به خیابان “امام خمینی” و محله “مالمیر”، از شمال به محله “زنگیان” و از جنوب به محله “بازار نو” و از جنوب غرب به محله “شاه ابوالقاسم” منتهی می شود.
محله فهادان در زمانه قدیم – از هزار سال پیش تا عهد قاجار – محله‌ای اعیان‌نشین بوده و خانه‌های اعیانیِ متعددی در آن وجود دارد که تک‌تکِ آن‌ها از جذابیت‌های این محله‌اند. از بین بالغ بر ۲۵ جاذبه تاریخی-فرهنگی که منابع متعدد برای این محله ذکر کرده‌اند، این جاذبه‌ها از همه مهم‌ترند: مسجد تاریخی فهادان، مسجد چهل‌محراب، خانه لاری‌ها، خانه عرب‌زاده، زندان اسکندر (مدرسه ضیائیه – بنایی چند هزار ساله که ۸۰۰ سال پیش مرمت شده است)، خانه کاشفی، خانه محمودی، بقعه دوازده امام (قدیمی‌ترین بنای تاریخ‌دارِ تمامِ ایران؛ با هزار سال قدمت.) در اصل، در زمانه بسیار قدیم، حصاری دور این محله کشیده بودند و این محله بین این حصار ایجاد شده بود و زمانی که هنوز اهمیت تاریخیِ محله فهادان یزد مورد توجه نبود، علاوه بر این‌که محله‌ای اعیان‌نشین به شمار می‌رفت، محل برگزاری اجتماعات مهم شهری نیز بود. دو دروازه در دو طرف این محل موجود بود که یکی متعلق به قرن هشت و دیگری مربوط به قرن پنجم هجری است و این دو دروازه قدمت باورنکردنیِ محله فهادان یزد را نشان می‌دهند.
کلمه فهادان در لغت به معنای فرد سرشناس یا دانا می باشد و ریشه در کلمه فهد دارد. این محله به “یوزداران” هم معروف است. دلیل این نامگذاری آن است که بنابر با اسناد تاریخی، سلطان “قطب الدین بن عزرالدین لنگر” که از اتابکان یزد بوده، علاقه زیادی به نگهداری یوز داشته و در گذشته در محل مذکور زندگی می کرده و در همین محل نیز از یوزهای خود نگهداری می کرده است.
در کتب و اسناد محلی به صورت یوزداران آمده است. در تداول عامه و در اسناد تاریخی گاهی مواقع به صورت فهادان نیز ذکر شده است. آنچه که بر اهمیت این محله می افزاید موقعیت قرارگیری آن در داخل حصار و باروی اولیه شهر و وجود قدیمی ترین اثر معماری به جای مانده در یزد که به نام بقعه دوازده امام شهرت دارد است در متون تاریخی یزد نام محله مذکور به هر دو صورت «محله فهادان » و «کوچه فهادان »یاد شده است.
سیر تحول:
یکی از قدیمی ترین و اصیل ترین محلات یزد محله فهادان است. در کتب تاریخی یزد نام محله مذکور به هر دو صورت محله فهادان و کوچه فهادان آمده است.
در تاریخ شهدای یزد نام آنجا به صورت محله یوزداران و محله فهادان ذکر کرده است . هنوز برج و باروهای عهد کاکویه که درسال ۴۳۲ هـ ق احداث گردیده است در این محله واقع است. قدیمی ترین اطلاعات مربوط به حصار یزد که وجود دارد آن است که چهار تن از روسای نظامی امی علاءالدوله کالنجار سال ۴۳۲ هـ ق حصار اطراف شهر را احداث کردند. با توجه به مطالب مورخان محلی یزد، شکل گیری محله فهادان به عهدکاکویه در اوایل قرن پنجم هجری مربوط می باشد.
مجله اینترنتی گردشگری سپاهان (کوله)
آناهیتا جعفری
