دشت مغان یکی از زیباترین دشت‌ها و چشم‌اندازهای طبیعی کشور محسوب می‌شود. این دشت که در ساحل جنوبی رود ارس و غرب دریاچه مازندران واقع شده جلگه‌ای است در شمالی‌ترین قسمت استان اردبیل. این دشت به سبب حاصلخیزی خاک و شرایط مساعد آب و هوایی به‌عنوان یکی از قطب‌های کشاورزی و دامپروری ایران شهرت دارد.
منطقه موغان در مرکز آذربایجان (Azərbaycan – Azerbaijan) قرار گرفته است و مساحت آن حدود ۵۲ هزار و ۲۶۹ کیلومتر مربع می باشد و حدود ۵ درصد کل مساحت آذربایجان را شامل می شود این منطقه از طرف شمال و شرق به جمهوری آذربایجان از جنوب به شهرستان خیاو (مشگین شهر) و از غرب به قره داغ محدود می گردد.
موغان در مقایسه با کشورهای کوچک جهان حدود ۲ هزار و ۷۵۱ برابر موناکو، ۲۴۴ برابر نائورو، ۸۵ برابر سان مارینو، ۳۲ برابر لیختن اشتاین، ۱۶/۵برابر مالت، ۸ برابر بحرین، ۵ برابر گرنادا، ۳ برابر کشور کومورو و ۲ برابر لوکزامبورگ مساحت دارد.
دشت مغان دارای سه بخش مغان غربی (به مرکزیت پارس آباد) مغان شرقی (به مرکزیت بیله سوار) و گرمی (به مرکزیت گرمی) است. در شهریور ۱۳۷۰ نیز به دنبال تصویب مجلس شورای اسلامی بخش های مغان غربی و شرقی با تغییر نام به پارسا آباد و بیله سوار به صورت دو شهرستان مستقل در آمده و مغان جنوبی عملا ً به سه شهرستان مستقل (گرمی، بیله سوار و پارس آباد مغان) تقسیم شد.
دشت مغان در قسمت مرکزی آذربایجان قرار دارد. این منطقه به دشت همیشه بهار آذربایجان معروف است این دشت یکی از قطب های مهم کشاورزی و دامپروری آذربایجان است. سراسر دشت مغان به علت حاصلخیزی خاک – دمای مساعد و موقعیت خاص منطقه ای زیر کشت اقسام غلات، حبوبات و علوفه قرار می گیرد. بی مناسبت نیست که مغان را انبار غله آذربایجان می گویند.
مغانشهر (پارس آباد مغان) شمالی ترین نقطه دشت و شهر مرکزی آن به وسیله یک جاده آسفالته به اردبیل (۲۲۸ کیلومتر) اصلاندوز مغان (۵۰کیلومتر )، خمارلو (۱۲۰کیلومتر )، خیاو (۲۰۰ کیلومتر) و تبریز (۴۰۰ کیلومتر) وصل می شود. فاصله آن از راه اردبیل تا آستارا ۳۱۰ کیلومتر و از همین راه تا تهران حدود ۸۱۵ کیلومتر است.
معرفی دشت مغان
دشت مغان یکی از مهمترین مناطق زیست محیطی آذربایجان است. از لحاظ زمستان گذرانی گونه های نادر پرندگان کوچنده به شمار می آید.
محیط زیست مغان
براساس مطالعات به عمل آمده توسط گروه پرنده شناسی سازمان حفاظت محیط زیست کشور در تالاب های دشت مغان انواع پرندگان کوچنده آبزی همچون پلیکان خاکستری، اردک چشم طلائی، اردک تاجدار، مرکوس سفید، قوی گنگ، قوی فریادکش، قوی کوچک، غاز خاکستری و بالکان کوچک مشاهده شده است.
تاکنون تصور می شد زیستگاه پلیکان خاکستری در منطقه دریای خزر است. این پرنده در دریاچه سد میل مغان اصلاندوز مشاهد شده است.
تعداد پرندگان نادر کوچنده آبزی در منطقه مغان عبارتند از:
۷ قطعه اردک چشم طلائی، ۹ قطعه اردک تاجدار و کوچنده، ۴۰۰ قطعه غاز خاکستری، ۵ قطعه مرکوس سفید، هزار و ۵۰۰ قطعه انواع قو و ۵۵ قطعه بالکان کوچک. به گفته کارشناسان، جمعیت بالکان کوچک در سطح جهان از ۵ هزار قطعه تجاوز نمی کند و وجود ۵۵ قطعه از این نوع پرنده در دریاچه سد میل مغان اصلاندوز پدیده ای مهم و استثنایی در کشور به شمار می رود.
حدود ۸ تا ۱۰ هزار قطعه از پرندگان کوچنده زنگوله بار نیز در مغان مشاهد می شود علاوه بر این، گونه هایی از پرندگان کوچنده کنار آبزی از قبیل سلیم، آ بچلیک، گیلانشا، حواصیل خاکستری، اقرت، خروس کولی، لک لک، طاووسک، انواع مرغابی ها، سرسبز، خوتکا، سرحنایی، چنگر، نوک سرخ، کاکایی،اردک نوک پهن، آنقوت، طنجه، غاز و فلامینگو نیز از دیگر پرندگانی هستند که در دشت مغان، زمستان خود را سپری می کنند.
تنوع گونه های پرندگان کوچنده در تالاب های مغان، این منطقه را به عنوان یکی از اصلی ترین زیستگاه های پرندگان کوچنده در سطح کشور مطرح می کند. وجود گونه های بومی و مهاجرت پرندگان کوچنده به این منطقه باعث شده تا از دشت مغان به عنوان بهشت پرندگان کوچنده یادشود.
پیشنیه تاریخی دشت مغان
از زمان های بسیار قدیم نیاکان آذربایجانیان در اراضی گسترده وسیعی می زیستند که از طرف جنوب به سواحل جنوبی دریاچه ارومیه از شمال به رشته کوه های قفقاز، از شرق به دریای خزر و از غرب به مرزهای ترکیه و گرجستان محدود بود. با توجه به شرایط طبیعی و جغرافیایی آذربایجان یکی از مناطق حاصلخیز و پربرکت دنیا یکی از مهدهای قدیمی تمدن و مردم آن آفریننده فرهنگ پربار و ذی قیمت مادی و معنوی در روند تکامل تاریخ بوده که این خود هدیه گرانمایه ای به گنجینه تمدن و فرهنگ جهانی است. در زمان های بسایار قدیم در سرزمین آذربایجان دولت های متعددی به وجود آمدند. در سده های میانه این دولت ها در تاریخ شرق میانه نقش مهمی ایفا کردند. این دیار به واسطه قرار گرفتن بین راه های اروپا و آسیا توجه بسیاری از اشغالگران و جهانخوران را به خود جلب کرده است. طی قرون متمادی آذربایجان از هر سو هدف یورش های متعددی قرار گرفت و به دفعات، شهرها و دهات آن به ویرانه تبدیل شد مزارع و باغ هایش خراب و هزاران نفر به هلاکت رسیدند اما مبارزات رهایی بخش مردم دلاور این سرزمین علیه اشغالگران متجاوز و بیگانه شجاعانه ادامه یافت.
زیستگاه آدمیان نخستین دشت مغان
کاوش هایی که به وسیله باستان شناسان در اراضی آذربایجان به عمل آمده نشان می دهد در این سرزمین از دوره پارینه سنگی نشانه ای از زندگی انسان به جا مانده است. در دوران باستان گروه های انسانی در دشت پهنه ها و کناره های رودها پراکنده بودند و موطن و پناهگاه ثابت نداشتند. در دوران دیرینه سنگی انسان ها هنوز با تولید محصولات کشاورزی آشنایی نداشتند از این رو یا به شکار حیوانات دست می زدند یا ماهیگیری می کردند یا از ریشه گیاهان تغذیه می کردند و با تغییر شرایط طبیعی در محیط زیست و رسیدن سرما انسان ها به غارها پناه می بردند. انسان های نخستین ابزار کار اولیه خود را از سنگ می ساختند. این ابزار در آغاز منحصر به زوبین های سنگی و بعدها عبارت از چکش سنگی، تبر ابزار تیز و غیره بوده. انسان ها از هر نوع ابزاری به منظور خاصی بهره ور می شدند.
کشف آتش اهمیت بسزایی در زندگی انسان داشت چرا که سرچشمه روشنایی و گرما بود. در آغاز انسان های نخستین، آتش را از دهانه کوه های آتشفشان از گازهای شعله ور حاصل از رعد و برق شدید به دست می آوردند، بعدها خود توانستند آتش درست کنند.
پرستش آتش از دوران باستان در فرهنگ و زندگی مردم آذربایجان تاثیر گذاشت. بی جهت نیست که نشانه های تقدس آتش هنوز در بسیاری از افسانه ها و قصه های آذربایجانی به جا مانده است. به عقیده برخی از پژوهشگران، واژه آذربایجان با آتش پرستی مردم این سرزمین بی ارتباط نیست. زمان درازی در تاریخ، آذربایجان به دیار معروف بوده است. در روند تلاش انسان ها، موانست و پیوستگی ضرورت پیدا کرد و از این طریق گفتار خلق شد گفتار نشانه جدائی بزرگ انسان از حیوان بود.
مجله اینترنتی گردشگری سپاهان (کوله)
آناهیتا جعفری
