اصفهان را بیشتر با آثار دوره صفویه می شناسند.مساجد وبناهای به یادگارمانده از دوره صفویه بیشترین تصویر را در دید گردشگران اصفهان دارند.اما در اصفهان آثاری از دوره سلجوقی به جامانده که شکوه این دوره مهم تاریخی را به نمایش می گذارد.مسجدجامع یا مسجد عتیق اصفهان یکی از همین آثار است که در دوره سلجوقی مرمت شد.یکی از عصرهای نوروز امسال به هوای دیدن این مسجد و سلجوقی گردی سری به خیابان علامه مجلسی یا مسجدجمعه بزنید.کوچه پس کوچه های این خیابان و بازارهای تودرتویش ومحله باباقاسم هنوز به همان سبک قدیمی برجامانده اند.اولین وآخرین باری که این مسجد را دیدم روز ثبت جهانی اش در تیرماه سال ۱۳۹۱ با حضور رئیس جمهور وقت،محمود احمدی نژاد بود.
درب های مسجد به روی مردم عادی بسته و تنها خبرنگاران و مسئولان اجازه حضور در این مراسم را دارند.از کوچه پس کوچه ها و بازارها می گذرم و بعد از گذشتن از گیت های امنیتی وارد مسجد می شوم.
دم درب ها پراست از مردمی که برای دادن نامه هایشان به رئیس جمهور آمده اند و می خواهند به من نامه بدهند که به دست همراهان رئیس جمهور برسد.وارد مسجد که می شوم با وجود شلوغی مسجد به خاطر مراسم ثبت جهانی،واقعا از خودبیخود می شوم.آسمان اینجا آبی است.با پا گذاشتن به این مسجد درهای تاریخ بازمی شود و تو را به افسانه ها می رساند.این عجیب ترین و باشکوه ترین مسجدی است که تا امروز دیده ام.در سلجوقی گردی این شماره همراه ما در مسجدعتیق باشید.
مسجدجامع از آغاز تا امروز
سنگ بنای مسجد جامع را مردانی از اعراب قبیله تیم بنا نهادند که درروستای”طهران” از توابع اصفهان زندگی می‌کردند.آنها در محله یهودیه اصفهان مسجدی را بنا نهادند و آن را به سال ۱۵۶ه.ق/۷۷۲م صاحب منبر ساختند. چنین شد که آن مسجد را “مسجد جامع” خواندند؛ چون جامعِ محراب و منبر بود.
مسجد قبیله تیم حدود ۳۰ درجه نسبت به قبله انحراف داشت. به همین دلیل درسال ۲۲۶ه.ق/۸۴۰م تخریب شد تا این بار در محدوده‌ای بزرگ‌تر و رو به قبله ساخته شود. این مسجد، هنوز نشان بارزی از معماری ایرانی نداشت و به سبک و سیاق مسجد پیامبر در مدینه، متشکل از شبستان‌های ستون‌دار به هم پیوسته، دورادور یک صحن بود.
وقتی هم که در اوایل سده یازدهم میلادی، سلسله شیعه مذهب و ایرانی نژاد آل بویه قدرت را به دست گرفتند، این ساختار را دگرگون نکردند، بلکه شبستان‌ها را از طرف صحن مسجد گسترش دادند و با ستون‌های آجری منقوش زینت بخشیدند.
ارزش‌های اسنادی مسجد جامع :
در مسجد جامع اصفهان، کتیبه‌های بسیاری از دوره‌های مختلف وجود دارد که به معرفی تعدادی از آنها می‌پردازیم.در داخل گنبد جنوبی معروف به گنبد نظام‌الملک، در اطراف داخلی گلوی گنبد کتیبه‌ای وجود دارد مربوط به دورۀ ملکشاه سلجوقی که از آن پادشاه و وزیر او خواجه نظام‌الملک نام برده شده و به سبک کوفی نوشته شده است و بنابراین مربوط به حدود ۴۷۳ هجری (۱۰۸۰ م) است.
در داخل ایوان جنوبی متصل به گنبد نظام‌الملک کتیبه‌هایی با تاریخ‌های ۸۸۰ و ۹۱۸ و ۹۳۸ و۱۰۷۰ هجری (حدود سالهای ۱۴۷۵ و ۱۵۱۲ و ۱۵۳۱ و ۱۶۵۹ میلادی). در مدخل ایوان جنوبی به گنبد نظام‌الملک دو فرمان به خط ثلث یکی از شاه اسماعیل صفوی مورخ ۹۱۱ هجری (۱۵۰۵ میلادی) و دیگری از شاه طهماسب صفوی وجود دارد. در طرفین همین مدخل دو محراب در دیوار انتهایی ایوان به خط تاج‌الدین معلم اصفهانی وجود دارد که هر دو دارای تاریخ ۹۱۸ هجری (۱۵۱۲ میلادی) است.
در داخل ایوان غربی مسجد معروف به صفۀ استاد کتیبه‌های متعددی مربوط به سال ۱۱۱۲ هجری (۱۷۰۰ میلادی) وجود دارد. در ایوان شمالی مسجد معروف به ایوان درویش کتیبه‌هایی به خط محمدمحسن امامی با تاریخ‌های ۱۰۹۳ و ۱۰۹۸ (۱۶۸۲ و ۱۶۸۶ میلادی) وجود دارد.
در ایوان شرقی مسجد معروف به صفۀ شاگرد کتیبۀ محراب به خط نظام اصفهانی با تاریخ ۹۹۲ هجری (۱۵۸۴ میلادی) و کتیبه‌ای به خط محمدمحسن امامی با تاریخ ۱۰۹۳ هجری (۱۶۸۲ میلادی) وجود دارد. در داخل گنبد تاج‌الملک ـ گنبد شمالی ـ دارای کتیبه‌ای به خط کوفی به تاریخ ۴۸۱ هجری (۱۰۸۸ میلادی) است.
در داخل نمازخانۀ اولجایتو در ضلع غربی مسجد، محراب معروف و بسیار زیبای اولجایتو مزین به گچبری‌های بسیار متنوع و کتیبه‌های متعدد کار استاد حیدر است به تاریخ ۷۱۰ هجری (۱۳۱۰ میلادی) ـ سردرِ ورودی نمازخانۀ اولجایتو در داخل حیاط بر روی نمای غربی مسجد، کتیبه‌ای به خط سید محمود نقاش با تاریخ ۸۵۱ هجری (۱۴۴۷ میلادی)قرار دارد.
