اندرخم موزه رضا عباسی
در میان هیاهو و شلوغی خیابان شریعتی، محدوده سیدخندان تنها به‌فاصله یک دیوار مرزهای زمان شکسته می‌شوند و گنجینه‌ای از تمدن هنر ایران زمین در موزه عباسی، نظر رهگذران را به خود جلب می‌کند. در این مقاله علاوه بر آشنایی با موزه رضا عباسی، نکاتی را هم در باب فرهنگ و آداب بازدید ازموزه‌ها از سوی بازدیدکنندگان توضیح خواهیم داد.
آشنایی با رضا عباسی: رضا عباسی مشهورترین نقاش زمان شاه عباس صفوی است. درزمان شاه عباس به‌خاطر مراوده‌های بازرگانی وسیاسی با اروپا، نقاشی‌های ایتالیایی در بازار اصفهان رواج پیدا کرد؛ همچنین رقابت دربار صفوی با دربار هنرپرورجهانگیر، پادشاه مغولی هند نیز دلیل دیگری برای توجه به هنرمندان در این زمان بود. در این میان آقارضانامی سرامد همه هنرمندان و نقاشان اصفهان شد. شاه عباس او را به خود منسوب کرد و از آن پس به نام «رضا عباسی» مشهور شد. نقاشی‌های دیواری در کاخ‌ها و خانه‌های بزرگان چون: عالی‌قاپو، چهلستون، کلیسای وانک و خانه‌های سوکیاس در جلفا مهم‌ترین و جالب‌ترین کارهای نقاشی این دوره متعلق به رضا عباسی و شاگردان اوست. نوآوری‌های او و ابداعات ارزشمندش به ایجاد شیوۀ خاصی در نگارگری ایرانی منجر شد که به شیوۀ اصفهانی معروف
است.
موزه رضا عباسی
موزه رضا عباسی از غنی‌ترین مجموعه‌های تاریخی، فرهنگی کشور است که می‌توان آن را نمونۀ کوچکی از موزه ایران باستان دانست. مجموعه‌های به‌نمایش درآمده در این موزه بسیار متنوع است و آثاری از هزاره دوم قبل از میلاد تا اوایل قرن بیستم و دوره قاجار را در برمی‌گیرد. ساختمان موزه درواقع متعلق به یک نمایشگاه مبلمان و دکوراسیون خانگی بود که به‌دلیل ویژگی‌های معماری و محل قرارگیری مورد توجه مسئولان وقت قرار گرفت و از صاحب اصلی خریداری شد. این موزه به‌طور رسمی در مهرماه ۱۳۵۶ گشایش یافت؛ اما درست یک سال بعد، در آبان ماه ۱۳۵۷ تعطیل شد. در پایان سال ۱۳۵۸ بار دیگر این موزه پس از دگرگونی‌هایی در آرایش داخلی و گسترش فضای نمایشگاهی بازگشایی شد. در سال ۱۳۶۳ به‌دلیل مشکلات داخلی، کار موزه بار دیگر به تعطیلی کشید و یک سال بعد دوباره بازگشایی شد؛ اما این بازگشایی دوام چندانی نداشت و موزه یک بار دیگر در همان سال تعطیل شد تا سرانجام در پانزدهم بهمن ۱۳۷۹ برای پنجمین بار و پس از انجام بازسازی دوباره آغاز به‌کار کرد. درحال‌حاضر این موزه زیر نظر سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اداره می‌شود. موزه رضا عباسی سه طبقه و پنج تالار دارد که بازدید از آن از طبقات بالا به‌سمت طبقات زیرین صورت می‌گیرد. آثار موجود در تالارها بر اساس دورۀ تاریخی طبقه‌بندی و در دو موضوع کلی پیش از اسلام و دورۀ اسلامی دسته‌بندی شده‌اند. تالارها شامل تالارپیش از اسلام، تالاراسلامی ۱، تالار اسلامی ۲، تالار نگارگری و تالارخوشنویسی هستند.
تالار نگارگری
چهارمین تالار، تالار نگارگری در طبقه اول است. نگاره‌های موجود در این تالار از سدۀ هشتم هجری قمری تا دورۀ قاجار و شامل نسخ گوناگون شاهنامه ازجمله شاهنامه قوام، داوری، شاه اسماعیل، شاه طهماسب و کتبی مانند بوستان و گلستان سعدی، مجمع‌التواریخ حافظ ابرو، خمسه نظامی، اسکندرنامه و چندین اثر نقاشی به شیوۀ رنگ روغن متعلق به دورۀ قاجار است. زینت‌بخش این تالار نگاره‌های رضا عباسی است: تک‌نگاره‌هایی با موضوعات مرد خلوت‌نشین، جوانی با پیاله‌ای در دست و از این قبیل، همچنین نگاره‌های شاگرد او، معین مصوّر، که دنباله‌رو کار استاد بوده است. این نگاره‌ها از مکاتب مختلف هنری مانند مکتب هرات، نیشابور، بخارا، قزوین، تبریز، اصفهان و خراسان هستند.
کتابخانه
کتابخانه موزه دربرگیرنده بیش از ده هزار جلد کتاب به زبان‌های پارسی، انگلیسی، فرانسه و آلمانی است؛ همچنین کتابخانه مشترک بیش از ۵۰ مجله داخلی و ۶۰ مجله خارجی است. این کتابخانه برای کارکنان موزه‌ها، کارمندان سازمان میراث فرهنگی، استادان و دانشجویان و پژوهشگران فرهنگی قابل استفاده است؛ همچنین در کتابخانه موزه، چندین دوره روزنامه و مجله قدیمی فارسی ارائه شده است.
انتشارات: موزه بخش انتشارات نیز دارد که تاکنون کتاب‌های مرجع گوناگونی دربارۀ هنر و تاریخ ایران به چاپ رسانده است.
نمایشگاه‌های موقت: دو سالن در طبقه همکف برای برگزاری نمایشگاه‌های موقت درنظر گرفته شده است.
مرمت و نگه‌داری: بخش مرمت و نگه‌داری موزه با دو آزمایشگاه و کارگاه به مرمت و بازسازی نقاشی‌ها، اشیای فلزی و کتاب‌های خطی اختصاص دارد و یکی از پیشرفته‌ترین کارگاه‌های مرمت در کشور است؛ بنابراین، این کارگاه نه‌تنها به مرمت اشیای موجود در موزه رضا عباسی می‌پردازد، بلکه ترمیم آثار ارسالی از موزه‌های دیگر کشور را نیز به‌عهده دارد.
مخزن: این مجموعه دارای مخزنی برای نگه‌داری اشیا است که ازلحاظ موضوعی به سه بخش تقسیم شده‌اند: بخش اول شامل سفال، شیشه، فلزات و تعداد کمی استخوان؛ بخش دوم شامل نسخ خطی، پارچه، تابلوهای خوشنویسی، نگارگری، آثار لاکی، تابلوهای رنگ روغن، پارچه و نقاشی‌های معاصر؛ بخش سوم شامل سکه‌هایی از دوران هخامنشی تا دورۀ قاجار.
تالار پیش از اسلام
این تالار در طبقه سوم واقع شده و آثاری از پیش از تاریخ و دوران تاریخی ایران در آن به نمایش گذاشته شده است. اشیا پیش از تاریخ این بخش اغلب از مناطق کرمانشاه، آذربایجان، شمال ایران و لرستان گردآوری شده و از هزاره سوم پیش از میلاد تا سدۀ هفتم و هشتم را در برمی‌گیرد که شامل کوزه‌ها، سفال‌های خاکستری، تکوک‌ها، مفرغ‌های لرستان و… است. اشیای دوران تاریخی این تالار شامل آثاری از دوران ماد، هخامنشی، اشکانی و ساسانی است که اغلب از مناطقی مانند زیویه و مارلیک گردآوری شده‌اند و جنس‌شان بیشتر از طلا و نقره است.
تالار اسلامی ۱: این تالار در طبقه دوم قرار دارد و آثاری از صدر اسلام تا عصر سلجوقی را شامل می‌شود. اشیای این تالار بیشتر از جنس سفال و فلزاتی مانند برنج است. تزئینات به‌کاررفته در آن‌ها شامل استفاده از کتیبه، نقوش گل و گیاه و پرنده، استفاده از لعاب با تکنیک‌های گوناگون و همچنین ظروفی با تزئینات مشبک، مینایی، زرین‌فام و صدفی است.
تالار اسلامی ۲: این تالار نیز در طبقه دوم قرار دارد و آثار آن در ادامۀ تالار اسلامی ۱ است و از سدۀ هفتم و هشتم هجری قمری تا دوره قاجار را در برمی‌گیرد. تزئینات آثار بیشتر شامل نقوش انسانی و حیوانی، استفاده از لعاب‌های شفاف، قلمزنی، حکاکی، نقره‌کوب، نقش کنده و اشیای لاکی است و اغلب از سلطان‌آباد، مشهد،کرمانو اصفهان جمع‌آوری شده است.
آداب بازدید از موزه
بازدید از موزه، آداب و قواعد خاصی دارد. بهتر است قبل از اینکه در موزه کسی این قوانین را به ما گوشزد کند، با آن‌ها آشنا شویم تا علاوه بر اینکه خودمان از این تجربه فرهنگی لذت می‌بریم، به دیگران هم اجازه بدهیم از محیط موزه استفاده کنند و به عناوین مختلف مانع بازدید آنان نشویم.
در محیط موزه سکوت را رعایت کنید: شلوغ‌کردن، باعث آزاررساندن به دیگر بازدیدکنندگان موزه می‌شود. با صدای بلند در موزه صحبت نکنید یا برای حرف‌زدن به جای دیگری مثل کافه یا لابی موزه بروید.
عکاسی با فلاش ممنوع: اگر در موزه‌ای که اجازۀ عکاسی به بازدیدکنندگان را می‌دهد مشغول عکاسی هستید، اطمینان حاصل کنید که فلاش دوربین و گوشی‌تان خاموش است. نور فلاش می‌تواند به مواد تشکیل‌دهندۀ آثار هنری آسیب بزند و آن‌ها را تخریب کند.
کیف‌های خود را تحویل دهید: بیشتر موزه‌ها نزدیک درب ورودی، مکانی برای بررسی و نگه‌داری لباس و کیف بازدیدکنندگان دارند؛ بنابراین به‌همراه‌داشتن کیف‌های بزرگ و سنگین مانع بازدید شما می‌شود و اجازه نمی‌دهد به‌راحتی از تمام قسمت‌های موزه دیدن کنید؛ پس بهتر است سبک به موزه بروید.
مانع بازدید سایر بازدیدکنندگان نشوید: البته شما می‌توانید از جلوی آثار هنری عبور کنید و دقایقی آن‌ها را تماشا کنید و لذت ببرید؛ اما باید چندقدمی دورتر بایستید تا بازدیدکنندگان دیگر هم بتوانند آثار را مشاهده کنند.
مراقب راه رفتن‌تان باشید: هنگام راه رفتن در موزه مراقب خطوط امنیتی رسم شده اطراف آثار هنری و نرده‌های مختلف حفاظتی باشید؛ به‌خصوص زمانی که یک اثر روی زمین قرار دارد. همواره دو قدم با اشیا و افراد حاضر در موزه، فاصله داشته باشید و به دقت مراقب اطراف باشید.
سرعت خود را با دیگران هماهنگ کنید: بازدید از موزه‌های کوچکی که اتفاقاً جمعیت زیادی از آن استقبال می‌کنند، کمی سخت‌تر است. در این اوضاع شما باید با شرایط هماهنگ شوید. در موزه‌های شلوغ نمی‌توانید تمام توضیحات آثار هنری و نوشته‌های روی دیوار را بخوانید. در این شرایط می‌توانید ازتورهای صوتی استفاده کنید. برخی ازموزه‌ها اپلیکیشن‌هایی دارند که می‌توانید آن‌ها را روی گوشی شخصی خود نصب و از آن استفاده کنید.
به هیچ چیز دست نزنید: این مورد اگرچه یکی از اصلی‌ترین و مهم‌ترین قوانین موزه‌هاست، اما هنوز هم هستند کسانی که این قانون را رعایت نمی‌کنند و اشیای مهم و ارزشمند را لمس می‌کنند. یک اثر هنری حتی اگر هیچ حفاظی ندارد و در محیط آزاد قرار گرفته یا آویخته شده، باز هم بخشی از آثار ارزشمند موزه است و نباید دستکاری شود.
به دیوارها تکیه ندهید: به‌طبع دیوارهای زیادی در موزه وجود دارند؛ اما برای تکیه دادن شما طراحی نشده‌اند. گرچه بازدید از موزه ممکن است خسته‌کننده باشد، اما از تکیه‌دادن به دیوارهای آن، چه شامل اثر هنری باشند و چه نباشند، خودداری کنید. اگر خسته شدید و توانایی ایستادن ندارید، یک نیمکت در لابی پیدا کنید و کمی استراحت کنید.
شبنم اربابیان
