بازار قدیمی تبریز

معرفی بازار قدیمی تبریز یکی از جاذبه های گردشگری ایران

بازار قدیمی تبریز با مساحتی حدود یک کیلومتر مربع بزرگ ترین بازار سرپوشیده سنتی جهان است. بازار تبریز در مردادماه سال ۱۳۸۹ خورشیدی به عنوان نخستین بازار جهان در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.

عواملی مانند سبک معماری بازار، آرایش مغازه ها، کثرت تیمچه ها، کاروان سراها، دالان ها، راسته ها و همچنین انواع مشاغل و حرفه ها، وجود تعداد بسیاری مدرسه و مسجد که عمدتاً از سابقه تاریخی برخوردارند، این بازار را به نمونه عالی مجهز تجارت، کسب و زندگی اسلامی و شرقی تبدیل کرده است.

پیشتر به جهت قرارگرفتن شهر تبریز بر سر چهارراه جادهٔ ابریشم و گذر روزانهٔ هزاران کاروان از کشورهای مختلف آسیایی، آفریقایی و اروپایی از آن، این شهر و بازار آن از رونق بسیار خوبی برخوردار بوده است.

این بازار حدود ۳ سدهٔ پیش و پس از وقوع زمین لرزهٔ تاریخی تبریز در سال ۱۱۹۳ قمری توسط نجفقلی خان دنبلی حاکم وقت تبریز بازسازی شده است. بازار تبریز در سال ۱۳۵۴ خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

تاریخ بنای این مجموعه مشخص نیست؛ ولی بسیاری از جهانگردانی که از سدهٔ چهارم هجری تا دورهٔ قاجاریان از این بازار بازدید کرده اند، دربارهٔ آن اطلاعاتی ارائه داده اند

هستهٔ مرکزی شهر تبریز در داخل یک چهارضلعی قرار گرفته و بازار تبریز در مرکز این چهارضلعی واقع شده است. این بازار از سمت شرق به عالی قاپو (مجموعهٔ کاخ های ولی عهدنشین) و از سمت غرب به مسجد جامع محدود شده و از سمت شمال، بخش هایی از شمال رودخانهٔ مهران رود را شامل می شود و این دو بخش به وسیلهٔ پل های چوبی که در امتداد راسته بازار قرار دارند، به هم متصل می شوند.پیش تر یکی از ارکان های اصلی و اساسی بازار تبریز، ارامنه بودند؛ به طوری که یکی از گردشگران فرانسوی از جایگاه ویژه و ممتاز مغازه های آن ها در این بازار در تجارت با تاجران روس خبر داده است. ارامنه داد و ستد بسیاری با اروپاییان داشتند؛ به گونه ای که ارامنهٔ گرجستان برای نخستین بار کالاهای انگلیسی را از استانبول خریداری کرده و وارد مناطق شمالی ایران کردند.

بازارچه های بازار تبریز :

ـ بازار امیر تبریز :
بازار امیر یکی از مهم ترین و پررونق ترین بازارهای تبریز است. میرزا محمدخان امیرنظام، فرزند شیخ علی خان وزیر شاه سلیمان و نوهٔ میرآخور شیخ صفی الدین اردبیلی، این بازار را بنا نهاده است. وی در زمان ولی عهدی عباس میرزای نایب السلطنه وارد تبریز شده و به جهت حمایت های او به سمت امیرنظامی رسیده است.

ـ بازار بلورفروشان تبریز :
بازار بلورفروشان (قیزبستی) پیش تر مکان فروش بهترین وسایل شیشه ای از جمله بلور در سطح تبریز بوده است. تیمچه ها و سراهای آن شامل “تیمچهٔ قندفروشان”، “تیمچهٔ مظفریه”، “دالان بادامچی لر”، “دالان حاج شیخ”، “دالان میرزا مهدی”، “سرای میرزا مهدی” و “سرای گرجیلر (جورجیلر)” می شود.

ـ بازار حرمخانه تبریز :
از تیمچه ها و سراهای بازار حرمخانه می توان به “تیمچهٔ سعدیه”، “تیمچهٔ هاشمیه”، “سرای آلمانی ها” و “سرای صاحب دیوان”و (ساختمان سنگی کلانتری ۸ سابق) اشاره کرد.

بازار تبریز از بازارچه ها دالان ها، تیمچه ها سراها و کاروانسراهای متعددی تشکیل یافته است

ـ بازار شیشه گرخانه تبریز :
بازار شیشه گرخانه در گذشته محل فروش انواع شیشه بوده و بیش تر دکان های آن به شیشه سازی مشغول بوده اند. این بازار پیش تر از دو سرا به نام های “حاج رسول” و “میرزا علی النقی” تشکیل یافته بود؛ ولی شهرداری تبریز این دو سرا را تخریب کرده و در محل آن ها، بازار و پارک شمس تبریزی را احداث نمود. امروزه بازار شیشه گرخانه محل عرضهٔ انواع لوازم آرایشی و لوازم التحریر است.

ـ بازار صادقیه تبریز :
بازار صادقیه از گذشته تا به امروز، محل فروش انواع قالی دست بافت تبریز بوده است. از تیمچه ها و سراهای معروف این بازار می توان “تیمچهٔ حاج رحیم”، “دالان خونی”، “سرای بزرگ شاهزاده”، “سرای دباغایی”، “سرای دودری”، “سرای قدیم سید حسین”، “سرای کوچک شاهزاده” و “سرای میانهٔ سید حسین” نام برد.

بازار تبریز حدود ۳ سدهٔ پیش و پس از وقوع زمین لرزهٔ تاریخی تبریز در سال ۱۱۹۳ بازسازی شده است

ـ بازار عباچی تبریز :
“تیمچهٔ اخلاقی”، “تیمچهٔ حسینی”، “تیمچهٔ شعرباغان” و “سرای میراسماعیل” از تیمچه ها و سراهای مهم بازار عباچی محسوب می گردند.

ـ بازار کفاشان تبریز :
بازار کفاشان یکی از عمده ترین مکان های تولید و عرضهٔ کفش در تبریز است. تیمچه ها و سراهای متعدد این بازار، محل دوخت و تولید انواع کفش است. از مهم ترین تیمچه ها و سراهای بازار کفاشان می توان به “تیمچهٔ امید”، “تیمچهٔ حاج ابوالقاسم”، “سرای امید” و “سرای حاج ابوالقاسم” اشاره کرد.

ـ بازار یمنی دوز تبریز :
بازار یمنی دوز در گذشته محل دوخت نوعی کفش محلی به نام یمنی بوده است. تیمچهٔ شفیع و سراهای آقا، شاهزاده و شفیع، از مشهورترین تیمچه ها و سراهای این بازار به شمار می روند.

راسته بازار تبریز :
راسته بازار جزء یکی از بزرگ ترین بازارچه های بازار تبریز است. تیمچه ها و سراهای متعددی در این بازار وجود دارد که محل عرضه بسیاری از اقلام مورد نیاز مردم است و از این حیث به بازار ملی نیز شهرت دارد.

“تیمچهٔ حاج تقی”، “تیمچهٔ حاج شیخ”، “تیمچهٔ حاج صفرعلی”، “تیمچهٔ حاج محمدقلی”، “تیمچه های دودری”، “دالان خان”، “سرای حاج محمدقلی”، “سرای درعباسی”، “سرای دودری”، “سرای شیخ کاظم”، “سرای کچه چی لی”، “سرای گرچیلر (جورچلر)”، “سرای میرزا مهدی”، “سرای میانهٔ حاج سید حسین”، “سرای میرزا جلیل” و “سرای نوی حاج سید حسین” از مهم ترین تیمچه ها و سراهای راسته بازار محسوب می شوند.

بازار تبریز در سال ۱۳۵۴ شمسی به عنوان وسیع‌ترین مجموعه سرپوشیده جهان در فهرست آثار ملی ثبت شد.مفهوم این گفته را وقتی درک خواهید کرد که اقبال داشته باشید و بر سقف بازاری بایستید که طولش به یک کیلومتر می‌رسد.
از شهری که در مسیر جاده ابریشم قرار داشته و کالاهای شرق و غرب در آن مبادله می‌شده، بازاری جز این هم انتظار نمی‌رود.تا جایی که شاردن فرانسوی آن را عالی‌ترین بازارهای آسیا دانسته و با اظهار شگفتی از گنبدهای زیبا و طاق‌‌های دیدنی، بازار هشت گوش و وسیع قیصریه را زیباترین بخش بازار عنوان کرده است.

همچنین ابن بطوطه می‌نویسد: «بازار تبریز یکی از بهترین بازارهایی بود که من در همه شهرهای دنیا دیده‌ام.» تنوع وسیع سازه‌های آجری به هم پیوسته، سبک معماری، کثرت سراها و تیمچه‌ها، وجود مدرسه و مسجد همه از اهمیت و امتیازات خاص این بازار به شمار می‌روند.زلزله سال ۱۱۹۳ هجری قمری علاوه بر خساراتی که بر دیگر آثار باستانی تبریز وارد کرد، بازار را نیز با خاک یکسان نمود و این همان سالی بود که کریم‌خان زند وفات یافت.اما معماران زبردست آن را بازسازی کردند و بازار کنونی مربوط به اواخر حکومت زندیه و عصر قاجار است.
بازار تبریز از چندین راسته و تیمچه و سرا تشکیل شده که تیمچه امیر از این میان بزرگترین گنبد و تیمچه مظفریه با شکوه‌ترین معماری را داراست.

منبع: سیری در ایران