امامزاده صالح از مراکز عمده مذهبی در شمال تهران بوده که نقش بسیار مهمی در شکل گیری بازار تجریش و تکیه تجریش داشته است.
بازار تجریش یکی از بهترین و جذاب‌ترین بناهای تاریخی تهران است که هیاهو و پویایی خاصی در میان فضای دل انگیز امامزاده صالح دارد. اگر قصد بازدید از آن بناها در میان اجناس و کالاهای کمتر یافته شده در شهر تهران را دارید به بازار تجریش بروید.
این بازار برای گردشگران بسیار جذاب بوده و کم شباهت به بازار تهران نیست. تورهای تهرانگردی بسیاری وجود دارند که گشت و گذار در بازار تجریش و میدان تجریش را برای مسافران و گردشگران رقم می‌زنند.
شکل‌گیری بازار
در ابتدا بازارها بهصورت موقتى و چیدن بساط در مکانى معین به وجود آمدند، اما بعدها مهم‌ترین محور ارتباطی فضای شهری شده و شکل ثابتى به خود گرفتند و در بخشى معین از شهر بهصورت دکان‌هایى ساخته شده در یک مجموعه به نام بازار شکل گرفتند.
محل بازار در شهرهاى ایران در نزدیکى دروازه و در امتداد مهم‌ترین راه اصلى شهر قرار داشته است.
بازارها به دلیل موقعیت شهری و اهمیت و نقش بازاریان و اصناف گوناگون، مکانی اقتصادی-سیاسی بوده و بسیاری از جشن‌ها، مراسم ملی و حتی سوگواری‌های مذهبی نیز در بازارها برگزار می‌شده است.
محله تجریش از جمله محلات قدیمی و مرکزی شمیرانات، در منطقه ۱ شهرداری تهران قرار دارد.
بزرگ‌‌ترین آبادی اطراف تهران که سریع تر و پرشتاب‌تر از سایر آبادی‌های پیرامون تهران در دل شهر تهران جای گرفت و به سرعت هم جذاب شد، تجریش یا شمیران است.
شمیرانات دارای گذشته طولانی نیست، از زمانی که تهران به‌عنوان پایتخت انتخاب شد، شمیران به علت آب و هوا و باغ‌های فراوانش بهصورت تفریحگاه مردم درآمد.
تجریش از ۹۵۰ سال پیش طجرشت خوانده می شد. پیرمردان درباره محله قدیمی تجریش می‌گفتند که از نزدیک پل رومی در جاده شمیران رو به شمال که می‌رویم، سمت راست روی تپه، باغی بزرگ به نام گل باوکان بوده و دهکده تجریش در این محدوده قرار داشت. تجریش در قدیم مرکز بخش شمیران بوده که دارای سه محله بود:
۱. محله بالا
۲. محله پائین
۳. محله قلعه نو (زعفرانیه، محمدیه، ناودانک و جعفرآباد)
جالب است که در سفر نامه مارکوپولو از این محله و چنار معروف امامزاده صالح یاد شده است.
باغ بزرگی که در جاده شمیران بود از دو دهکده تجریش و دزاشیب شکل گرفته است. در آن زمان در اراضی اطراف این باغ‌ها، گرگ فراوان بوده و اهالی به حوالی امامزاده صالح(ع) روی آورده و سکونت کردند و تجریش فعلی به وجود آمد.
به این ترتیب مرکز جغرافیایی و معنوی تجریش، امامزاده صالح و بازار شکل گرفته در حاشیه آن، کانون اقتصادی تجریش شد.
ورودی اصلی بازار تجریش، کنار امامزاده صالح بساط دست‌فروشان شمع و نمک برای خیرات و دانه برای کبوتران به راه است.
این بازار از یک طرف به میدان تجریش، از سمت دیگر به امامزاده صالح و کوچه‌های اطراف آن دسترسی دارد. محل اصلی کسب و کار در تجریش بازار و تکیه بالا و کوچه‌های منشعب از بازار بوده، ولی در تابستان‌ها در کوچه باغ‌ها چند دکان فصلی باز می‌شد و در پاییز بسته و در بهار و تابستان علاوه بر اهل محل تعدادی کارگر طالقانی، لری، نائینی، نطنزی و چند خانوار شهری که تابستان‌ها در باغ‌های اجاره‌ای مسکن می‌کردند، به جمعیت محل افزوده می‌شد. کارگرها به مرور زمان برای همیشه در تجریش ماندند و تعدادشان رفته رفته زیادتر شد.
بر اساس کتیبه موجود در بنای اولیه امامزاده متعلق به قرن هفتم و هشتم هجری قمری است؛ در سال ۱۲۱۰ هجری قمری هلاکومیرزا فرزند فتحعلیشاه قاجار بنای امامزاده را مرمت کرد و چنار قطوری در وسط محوطه آن قرار دارد که پس از بازسازی محوطه آن را قطع کردند!
از زمانی که رضاشاه دربند را منزل تابستانی خود قرار داد، به تدریج چهره تجریش تغییر کرد. ابتدا جاده قدیم شمیران که تا ایستگاه درویش قلهک بیشتر نبود، تا میدان جاده قدیم تجریش ادامه پیدا کرد و کم‌کم کمرهای بزرگ که سراسر میدان را فرا گرفته بود، جمع‌آوری شد؛ ایستگاه خر و قاطر به ایستگاه اوتوبوس مبدل شد.
بازار تجریش از جمله قدیمی‌ترین مراکز خرید شمیران بوده و همچنان بافت قدیمی خود را حفظ کرده، به‌طوری که حجره‌های معروف و قدیمی بازار هویت خود را از دست نداده‌اند و در واقع نمونه کوچکی از بازار تهران است؛ این بازار بهصورت سرپوشیده ساخته شده و دو محله سرپل و تجریش را به هم وصل می‌کند.
بازار تجریش همانند تمامی بازارهای سنتی دارای مسجد و حسینیه بوده و از سوق‌های کوچکی تشکیل شده است که قدم زدن در آن این فضاهای زیبا را به آرامی برای گردشگران به نمایش در می‌آورد.
در سال ۱۳۵۲ مغازه‌داران بازار تجریش در حرکتی سقف بازار را بازسازی نموده و در سال‌های اخیر به همت میراث فرهنگی و خود صاحبین کسب و کارهای این بازار، دوباره دستی به این بازار کشیده و بازسازی دوباره‌ای برای آن انجام پذیرفته است. یکی از حرکت‌های زیبا در بازسازی اخیر استفاده از کتیبه‌های سنتی کاشی‌کاری شده برای تابلوهای سردر مغازه‌ها است. حدود ۴۰۰ مغازه در این بازار به مشتاقان، کالاها و محصولات مختلف را ارائه می‌کنند.
تکیه تجریش نیز طبق مطالعات و سوابق درج شده، تاریخی سابقه‌ای حدود ۲۰۰ ساله دارد و به زمان قاجار برمی‌گردد که مراسم عزاداری‌‌های ماه محرم و دهه فاطمیه بهصورت باشکوه در آن برگزار می‌شود.
بازار میوه و تره‌بار در محل تکیه بازار برپا است و بسیاری از میوه‌ها و سبزیجاتی را که در بعضی فصول در جاهای دیگر تهران پیدا نمی‌شود، در اینجا می‌توان یافت.
در راسته این بازار که از امامزاده صالح تا سر پل ادامه دارد، می‌توانید به قول معروف از شیر مرغ تا جون آدمی‌زاد پیدا کنید، سبزی و میوه‌هایی تازه با رنگ و لعاب جذاب، ترشی و شورفروشی، عطاری، خرازی، خشکبار و صنایع‌دستی، لباس و کفش، پارچه، تسبیح و انگشتر و هر آنچه که فکرش را بکنید، پیدا می‌شود. البته بازار تجریش به مراکز خرید قائم، بعثت، البرز و میری نیز ورودی دارد.
بازار تجریش نمونه‌ای از موزه محیطی است، که مشارکت مردم در زنده نگه‌داشتن آن نقش مهمی را ایفا می‌کند و خاطرات جمعی که در رابطه مستقیم با مردم شهر و لایه‌های فرهنگی و تاریخی شهر است، نشانه‌هایش را به نمایش گذاشته است. این خاطره جمعی باعث هویتمندی این بازار شده است.
امروزه هزاران نفر چه تهرانی و چه غیر تهرانی هر روزه با مترو، اتوبوس و تاکسی از سراسر تهران به بازدید از این بازار می‌آیند. این بازار یکی از مقاصد گردشگران خارجی بوده به طوری‌که یکی از شاخص‌ترین گردشگران آن، وزیر امور خارجه استرالیا بوده که از این بازار دیدن کرد.
مجله اینترنتی گردشگری سپاهان (کوله)
آزاده یوسف نژاد
