انگورستان ملک
در زمان سلطنت نادرشاه افشار باغ انگوری که متعلق به مردم اصفهان بود به‌عنوان مالیات از آنان گرفته شد و به تصرف دولت درآمد؛ اما در زمان ناصرالدین شاه قاجار این باغ در اختیار مسئول امورمالی حکومت اصفهان قرار گرفت؛ سپس فرزند این شخص به نام حاج محمدابراهیم خان که به ملک التجار معروف بود بنای انگورستان را ساخت و به برگزاری مراسم سوگواری و تعزیه‌خوانی اختصاص داد.
انگورستان در محلۀ شیخ یوسف خیابان ملک اصفهان واقع‌شده و معمار سازنده این بنا استاد حسینچی است. تاریخ وقف‌نامه آن نیز به سال ۱۳۴۱ هجری قمری بازمی‌گردد.
مجموعه فضاهای حیاط شمالی؛ شامل سفره‌خانه، اتاق آرامگاه و دیگر اتاق‌های اطراف حیاط دارای تزئینات گچ‌بری، آیینه‌کاری و کاشی‌کاری است. تالار پنج‌دری زیبایی که در جبهۀ شمالی حیاط شمالی قرار دارد محل دفن مرحوم ملک التجار و همسر اوست که بنا به وصیت وی در این محل به خاک سپرده‌شده‌اند.
فضای سفره‌خانه به‌وسیلۀ یک اروسی هفت دهنه به حیاط جنوبی باز می‌شود. حسن کشابی بودن درب‌های اروسی این است که وقتی این درب‌ها باز باشد، باد عبور می‌کند و کورانی از سرما پدیدار می‌شود.
حیاط مسقف اندرونی انگورستان برای اهالی خانه بسیار اهمیت داشته و اتاقک‌های گوشواره‌ای که بالای اتاقک‌های اروسی قرارگرفته، اتاق شاه‌نشین قلمداد می‌شده است (اتاقی برای پذیرایی از مهمان‌ها در فصل‌های سرد سال). بعدها حیاط شمالی خانه مسقف شده تا اهالی خانه را از گزند سرما محفوظ نگه دارد.
ستون‌های میان فضای سفره‌خانه و حیاط شمالی دارای روکش‌های چوبی و پایه و سرستون‌ها دارای تزئینات بسیاری هستند. در زیر فضای سفره‌خانه نیز زیرزمینی قرار دارد که نورگیرهای مشبک، نور آن را از حیاط جنوبی تأمین می‌کند.
از فضای سفره‌خانه، پشت‌بام، فضاهای سه جبهه ساختمان و حیاط سرپوشیده، برای تعزیه استفاده می‌شده است. در سقف این حیاط یک نورگیر زیبای هشت‌ضلعی وجود دارد که به همراه پنجره‌های سراسری بالای دیوار حیاط، روشنایی فضای تعزیه را تأمین می‌کرده است.
یک فضای وسیع سراسر جبهۀ غربی این حیاط را فراگرفته که به نظر می‌رسد از ادغام سه اتاق سه‌دری مجاور یکدیگر پدید آمده است. دو اتاق سه‌دری جبهۀ شرقی حیاط سرپوشیده نیز به همین صورت با یکدیگر ترکیب‌شده‌اند. بخش شرقی خانه به فضاهای خدماتی ازجمله حمام، آشپزخانه، انبارها و یک حیاط‌خلوت اختصاص دارد. در گوشۀ جنوب شرقی بنا حمامی واقع‌شده است که سقف گنبدی بسیار زیبایی دارد و سکوهایی در اطراف آن تعبیه‌شده‌اند. ازاره جبهه شمالی و شرقی این خانه دارای نقوش حجاری هستند.
دو درب ورودی خانه در ضلع غربی باز می‌شوند که یکی از آن‌ها از حیاط جنوبی به فضای سفره‌خانه و دیگری پس از عبور از چند فضا به حیاط سرپوشیده شمالی، سفره‌خانه، زیرزمین، آرامگاه ملک التجار، اتاق‌های غربی و شرقی و سایر قسمت‌ها راه می‌یابد.تزئینات این بنا بیانگر هنر گچ‌بری و آینه‌کاری و کاشی‌کاری هنرمندان خلاق و مبتکر اصفهانی است. انگورستان ملک با زیبایی و جاذبه‌های خاص خود، یکی از دیدنی‌های نفیس اصفهان است که مورد بازدید گردشگران ایرانی و خارجی قرار می‌گیرد.این بنا از سال ۱۲۹۰ تاکنون، در اختیار سازمان اوقاف و امور خیریه و محل برگزاری مسابقات قرائت قرآن و تعزیه و عزاداری است.
انگورستان جزو اولین خانه‌هایی است که دارای لوله‌کشی آب و برق بوده و به‌حدی این بنا اعجاب‌انگیز است که می‌توان گفت نمونه‌ای ندارد. شیشه‌های رنگی درون این بنا؛ علاوه بر زیبایی‌های خاص خودش، طیفی از نورها را به وجود می‌آورد.
مساحت بنای اصلی، بیش از ۵/۲ برابر مساحت فعلی بوده؛ اما متأسفانه قسمت‌هایی از آن در دوره‌های مختلف ازجمله در طرح ساماندهی خیابان ملک در سال ۱۳۳۳ از بین رفته است.
به انگورستان سری بزنید. آنجا گویی دست روح‌انگیز خاطرات‌مان گرفته و تا اوج هویت اسلامی ایرانی برده می‌شود.
رضا درخشان – کارشناس ارشد گردشگری
