مراسم اقوام مختلف، گوشه ای از فرهنگ آن سرزمین را به نمایش می گذارند و از آن جایی که این رسوم و آیین به تاریخچه ملل گره خورده است جلوه ای از تاریخ یک سرزمین را نیز پدیدار می کنند. از سوی دیگر، این روزها، برگزاری آیین ها به جاذبه ای بدل شده اند که توجه گردشگران را به خود جلب می کنند. افراد متعددی، تنها برای تماشای یک جشن یا آیین، کوله بار خود را جمع می کنند و راهی دیگر سرزمین ها می شوند. ما نیز می خواهیم به این گردشگران کنجکاو بپیوندیم و این بار گشت و گذارمان را به تماشای رسمی سنتی و جالب بگذرانیم.

کوله بارمان را جمع می کنیم و به سوی نواحی اروپای شرقی رهسپار می شویم تا یکی از جذاب ترین رسوم مردم ساکن این جا را تماشا کنیم؛ ایوان کوپالا (Kupala Night) یا شب کوپالا. این جشن باستانی در برخی نقاط کشورهای روسیه، بلاروس، لهستان و اوکراین برگزار می شود و از محبوبیت خاصی برخوردار است.

برای آشنایی با این فستیوال سالانه ما را همراهی کنید.

آشنایی با ایوان کوپالا | Ivan Kupala

ایوان کوپالا از آیین فولکلور و باستانی به شمار می رود که هر سال از عصر ششم ژوئن تا عصر هفتم ژوئن (مصادف با ۱۶ تا ۱۷ خرداد) میان مردم اسلاو شرقی جشن گرفته می شود. خوب است بدانید که اسلاوها، قومی هستند که بیشتر در اروپای شرقی سکونت دارند و مهد اولیه آن ها نیز همین خطه است. جمعیت اصلی اسلاوها در گذشته، دولت روسِ کی‌یف را تشکیل می دادند و با گذشت زمان، در قرن هفدهم میلادی به روس ها، اوکراینی ها و بلاروسی ها بدل شدند.

قدمت این جشن به پیش از مسیحیت باز می گردد و اسلاوها، از هزاران سال پیش آن را زنده نگه داشته اند. البته با پذیرفته شدن دین مسیحیت توسط این قوم، تغییراتی در این جشن باستانی صورت گرفت؛ اما همچنان هویت خود را حفظ کرد تا نسل های بعدی نیز بتوانند از کنار هم جمع شدن در این روز لذت ببرند و خاطره سازی کنند.

در آیین ایوان کوپالا دو موضوع در محوریت قرار دارد؛ آغاز فصل برداشت محصول و ازدواج؛ که حقیقتا رابطه چندانی میان این دو نمی توان یافت. باید توضیح دهیم پیش از ظهور مسیحیت، ایوان کوپالا به خاطر انقلاب تابستانی برگزار می شد و به گونه ای، جشن و سروری بود تا با آن به پیشواز فصل مهم برداشت محصول بروند؛ اما پس از آن که اسلاوها به مسیحیت روی آوردند، این جشن باستانی پیوندهای غریبی با روز یحیی تعمید دهنده یا یوحنا پیدا کرد .

درباره ازدواج هم باید گفت که در این جشن باستانی، توجه ها بیش از هر کسی به مجردهاست؛ دختران تاج گل بر آب می دهند با این امید که زودتر ازدواج کنند و پسران تاج های گل را از آب بیرون می کشند تا توجه دخترها را به خود جلب کنند. همچنین زوج ها دست یکدیگر را می گیرند و از روی آتش می پرند تا اینگونه، عشق شان برای همیشه جاودان بماند.

نکته جالب توجه دیگر آن است که در بطن این جشن باستانی شباهت های قابل ملاحظه ای با چهارشنبه سوری و چندی دیگر از آیین های باستانی کشورمان می توان یافت؛ همین موضوع سبب شده تا بخواهیم امروز این رسم را با یکدیگر از نظر بگذرانیم. پس حتما برای آشنایی بیشتر با ایوان کوپالا با ما همراه بمانید.

آداب و رسوم برگزاری جشن

ایوان کوپالا یا شب کوپالا ارتباط نزدیکی با انقلاب تابستانه دارد و پس از به پایان رسیدن طولانی ترین روز سال برگزار می شود. حالا فصل برداشت رسیده است و اسلاوها به بهانه این اتفاق مبارک جشنی برگزار می کنند. در گذشته زندگی انسان ها به محصولاتی که از زمین برداشت می کردند وابستگی زیادی داشت. محصول به معنای روزی و درآمد بود و نبودش، بی رونقی به بار می آورد؛ در کل همه چیز به سخاوت زمین وابسته بود. پس رسیدن فصل برداشت محصول بدون شک اتفاق مهمی به شمار می رفت و نیاز به برگزاری جشن داشت. اگرچه امروزه شرایط تغییر کرده و به کمک امکان ذخیره سازی غذا وابستگی انسان به فصل ها کمتر شده است؛ اما جشن های باستانی همچنان پابرجا هستند و با همان شور و هیاهو برگزار می شوند. در ادامه میان قوم اسلاو می رویم تا ببینیم چطور این رویداد را جشن می گیرند و چه رسومی برای برگزاری ایوان کوپالا دارند.

۱- ایوان کوپالا با برپایی خرمن آتش آغاز می شود

گفتیم که ایوان کوپالا از عصر ششم ژوئیه آغاز می شود؛ با تاریک شدن هوا در این روز، مردم خرمن آتش برپا می کنند و دور آتش جمع می شوند، می رقصند و آواز محلی می خوانند. بسیاری براین باورند که به گرد آتش آمدن، یادگاری است از باورهای پاگان و مراسم قربانی کردن در این آیین. در زمان های گذشته اسلاوها معتقد بودند که آتش و آب از نیروهای جادویی برخوردار هستند. در جشن کوپالا نیز رد پایی از این باور دیده می شود، مثلا مردم از روی آتش می پرند تا از قدرت جادویی آتش برخوردار شوند؛ اما یک نکته مهم وجود دارد، آن ها نباید با شعله ها تماسی داشته باشند. به همین خاطر اسلاوها، تمام تلاش شان را به کار می گیرند تا هرچه بلندتر بپرند وگرنه از همین آغاز، بد شانسی های شان با سوختگی شروع می شود و در باقی سال نیز، ماجرا ادامه خواهد داشت.

جشن کوپالا از سال ها پیش، به بهانه ای برای آشنایی دختران و پسران تبدیل شد. بسیاری، این جشن را فرصت مناسبی برای زوج یابی می دانند. دخترها و پسرها دست یکدیگر را می گیرند و با هم از روی آتش می پرند؛ اسلاوها این کار را آزمون آتش می نامند. گفته می شود اگر افراد، حین پریدن از روی آتش، دست شان از یکدیگر جدا نشود با هم ازدواج می کنند و زندگی شان دوام پیدا می کند؛ اما اگر دستان شان از دست هم جدا شد در زندگی شان دوری رخ می دهد. نکات دیگری هم وجود دارد؛ مثلا هر چه زوج ها بلندتر بپرند، خوشبخت تر می شوند!

بعد از آن که رقص و آواز به پایان خود رسید، از آتش فاصله می گیرند و به سوی رودخانه یا هر مامن آب دیگری که در همان نزدیکی باشد رهسپار می شوند. در این جا کمی دوگانگی پیش می آید. به گفته برخی منابع از آن جایی که آتش برای اسلاوها مقدس است، آن ها آتش را به حال خود می گذارند و به هیچ وجه عمدا شعله هایش را خاموش نمی کنند. از طرفی در برخی منابع آمده است زمانی که بساط رقص و آواز پایان یافت، عده ای از مردم خرمن آتش را بر می دارند و به درون آب می اندازند. به نظر شما کدام یک درست تر است؟

خوب است این را توضیح دهیم که آتش تنها بهانه ای برای دور هم جمع شدن مردم شمرده نمی شود و از آن استفاده دیگری نیز می کنند؛ باقی مانده محصول سال گذشته و هر خوراکی که دیگر قابل استفاده نیست در این شعله ها سوزانده می شود. شاید برای تان سوال شود که چرا به سادگی خوراکی ها را دور نمی اندازند و آن ها را می سوزانند؟! این ها، غذاهایی هستند که پیشتر در آب تقدس یافته اند و حالا دور ریختن شان به روش معمول، کار شایسته ای نیست. در گذشته آتش استفاده دیگری هم داشته است؛ مادرها لباس فرزندان مریض شان را درون آتش می انداختند به این امید که بیماری از بدن شان رخت ببندد.