عمارت ذوالفقاری یا خانه ذوالفقاری یک یادگاری باشکوه در شهر زنجان، در اواخر حکومت قاجار به دست سردار اسعدالدوله به سبک بناهای اواخر دوره قاجار ساخته شده که سبک ساختمانی آن از بناهای گوتیک اروپایی گرفته شده،کل مجموعه با پوشش شیروانی است. در بالای هسته مرکزی عمارت ذوالفقاری، نورگیر زیبایی وجود دارد که به کلاه فرنگی معروف است.
پس از وی پسرش محمودخان ذوالفقاری در عمارت ذوالفقاری اقامت داشت. این بنا در یکی از محلات قدیمی و اعیان نشین آن زمان شهر زنجان به نام محله «دالان آلتی» واقع شده بود و به دلیل اعیان نشین بودن این محله، مجموعه بناهایی در سبک و الگویی همسان همچون خانه وزیری، خانه خدیوی، عمارت دارایی و… در این محل ساخته شده بود که امروزه این بنا در ضلع شمالی سبزه میدان و مسجد جامع و جنب تقاطع خیابان زینبیه و خیابان طالقانی قرار دارد.
در طبقه همکف، ورودیِ عمارت ذوالفقاری که یک سقف سرپوشیده با دو ستون تعبیه شده به هشتی منتهی می‌شود. در این طبقه قسمت امور اداری و دفتری و حسابداری قرار گرفته و سمت شرقی بنا احتمالاً عملکردی غیراداری و احیاناً گلخانه بوده، در طبقه دوم که دارای دو راه‌پله است، تالارهای پذیرایی، اطاق‌های خواب، اطاق‌های نشیمن و سرویس‌های بهداشتی قرار گرفته است. هسته مرکزی این بنا به سبک چهارطاقی با سقف گنبدی اجرا شده و جرز و دیوارهای باربر سنگینی سقف را تحمل می‌نمایند. محدثات جانبی این چهارطاقی با تیرهای چوبی پوشیده شده است.
این نورگیر با پلان هشت ضلعی با روش گره‌سازی به فرم گنبد تبدیل شده است. سقف اتاق‌ها در طبقات به طرز زیبایی لمه‌کوبی شده و شامل طرح‌های هندسی و گره‌سازی و به طور کلی از موتیف‌های ایرانی استفاده شده است. از تزئینات داخل بنا در طبقه همکف از کاشی‌کاری به سبک قاجار می‌توان یاد کرد که طرح معروف لوتوس (نیلوفر آبی) دیده می‌شود.
تزئینات عمارت ذوالفقاری در نما جالب توجه است و قرینه‌سازی عمارت ذوالفقاری از هنر ایرانی و سبک ستون‌ها تقلیدی از معماری اروپاست. نمای ساختمان با آجرهای قالبی و پیش‌بر مزیّن شده است. پنجره‌های عمارت ذوالفقاری عموماً دو لنگه و اطراف آن مشبک بوده که با به کارگیری شیشه‌های رنگین، کنتراست جالبی را در داخل اطاق‌ها ایجاد نموده است. نعل درگاهی پنجره‌ها در طبقه همکف مسطح و در طبقه منتهی‌الیه جنوب غربی حیاط مشرف به خیابان تعبیه شده و طاق نماهای تزیینی در اطراف ورودی دیده می‌شوند و این قسمت نیز که از خیابان بلاواسطه داخل مجموعه می‌شود، از معماری اروپا الهام گرفته شده است.
در آن زمان عمارت ذوالفقاری ساختمان مسکونی و اداری حکمران زنجان بوده و از مجموعه بناهای اندرونی و بیرونی و بخش های مختلفی تشکیل یافته بود که متاسفانه در حال حاضر فقط عمارت بیرونی باقی مانده که به نام «عمارت محمود خان ذوالفقاری» یا خانه ذوالفقاری معروف است، بعد از انقلاب، عمارت ذوالفقاری مدتها در اختیار یکی از نهادهای انقلابی بود و به دلیل متروکه و استفاده نشدن و مراقبت نکردن این بنا تا ثبت آن در فهرست آثار ملی ایران آسیب های زیادی خورده است و هچنین در توسعه و افزایش عرض خیابان طالقانی و احداث خیابان زینبیه و پارک، سر در ورودی و دیوارهایی از این بنا به طور کامل تخریب شده و آثاری از این قسمت های عمارت ذوالفقاری به جا نمانده است پس از کش و قوس های فراوان سازمان میراث فرهنگی زنجان تصمیم و اقدام به مرمت و نگهداری این بنای ارزشمند گردید که بالاخره در تاریخ اسفند ۱۳۷۵ به شماره ۱۸۵۲ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.
همچنین برای افزایش ارزش تاریخی این بنا آثار به دست آمده از معدن نمک چهر آباد در سال ۱۳۸۶ موزه موقت مومیایی ها در این مکان به وجود آمد و در سال ۱۳۸۸ اولین موزه باستان شناسی استان زنجان در عمارت ذوالفقاری افتتاح شد.
مجله اینترنتی گردشگری سپاهان (کوله)
آناهیتا جعفری
