در این مطلب از مجله گردشگری سپاهان (کوله) قصد داریم درباره دومین کلیسای قدیمی جهان به نام کلیسای ننه مریم ارومیه صحبت کنیم. این کلیسا میراثی به جا مانده از اقوام آشوریان در تاریخ ایران است که در شهر ارومیه قرار دارد. این کلیسا دارای تاریخ پر فراز و نشیبی است که پیشنهاد می کنیم در ادامه همراه با ما باشید تا با آن آشنا شوید.
همانطور که در بالا هم اشاره کردیم، کلیسای ننه مریم ارومیه میراثی به جا مانده از اقوام آشوریان در تاریخ ایران می باشد که بنابر ادعای باستان شناسان عنوان دومین کلیسای قدیمی جهان را پس از کلیسای بیت لحم در فلسطین از آن خود کرده است. با توجه به تاریخ غنی و آثار تاریخی مهمی که در استان آذربایجان غربی وجود دارد و تبلیغاتی که درباره ی آن شده سالانه گردشگران زیادی به سمت آن سفر می کنند. جالب است بدانید که این استان میزبان یکی از کهن ترین بناهای تاریخ ایران است که تاریخی پرفراز و نشیب را در فصلنامه ی خود، ثبت کرده است. بنایی که از ابتدای ساخت ماهیتی مذهبی داشته و امروزه نیز همچنان از آن به عنوان یک مکان مذهبی یاد می شود.
کلیسای ننه مریم ارومیه اثری تاریخی در ایران است که در شهرستان ارومیه و در یکی از خیابان های این شهرستان به نام خیابان قدس قرار دارد. جالب است بدانید که نام امروزی این اثر تاریخی شرق آشور است که در گذشته از آن به نام های دیگری همچون کلیسای حضرت مریم و کلیسای مارت مریم یاد می شده است.
براساس اعتقاد برخی از باستان شناسان و محققان کلیسای ننه مریم ارومیه دومین کلیسای تاریخی جهان است که در ایران قرار دارد که البته روایت های دیگری هم در مورد این مکان مذهبی وجود دارد که سبب معروفیت آن شده است. قدمت نمای فعلی این بنای مذهبی به دوره آشوریان بازمی گردد و با توجه به اظهارات باستان شناسان به دوران حکومت ساسانیان باز می گردد.
اما این در حالی است که نویسندگان آشوری و مسیحی معتقدند که این کلیسا در بدو ساخت به عنوان آتشکده مورد استفاده قرار گرفته است و روزگاری از معروف‌ترین معبدهای زرتشتیان محسوب می‌شد. اما زمانیکه زرتشتیان دین مسیح را پذیرفتند، این بنای مذهبی تغییر کاربری داده و آن را به کلیسا تبدیل کردند.
روایات موجود درباره این کلیسا
در مورد کلیسای ننه مریم ارومیه روایت جالبی وجود دارد به این ترتیب که می گویند در زمان تولد مسیح سه تن از موبدان زرتشتی در این آتشکده ی کهن در حال انجام فرایض دینی خود بوده اند و ناگهان متوجه شده اند که ستاره ای بسیار نورانی به سمت شرق و اورشلیم در حرکت بوده است. مردم در آن زمان این اتفاق را به نشانه ی تولد نوزادی نجات دهنده دانسته اند و از این رو عازم اورشلیم می شوند. بنابر بیانای که مورخان مسیحی این سه موبد از اورشلیم به شهر ارومیه امروز سفر کرده و آتشکده را به کلیسای تبدیل می کنند. از آن به بعد به پیروی دین مسیحیت می شوند و تا زمان مرگ در این مکان باقی می مانند. گفته می شود که این سه تن در کنار کلیسا دفن شده اند. جالب است بدانید که این روایت روی سنگ قبر موبد کلیسا حک شده است که تا جنگ جهانی اول در خود توسط قوای روسیه به داخل کلیسا منتقل شد و در همان مکان نگهداری می شد؛ اما امروزه این سنگ قبر در موزه کیف قرار دارد.
زمانی که به بازدید از این کلیسا می روید تابلویی را مشاهده خواهید کرد که جمله زیر بر روی آن نوشته شده است:
«نعلینت را از پاهایت بیرون کن؛ زیرا مکانی که در آن ایستاده‌ای، زمین مقدس است»
معماری کلیسا
در معماری ساختمان این کلیسای مقدس، سبک معماری عمارات دورات ساسانیان به کار برده شده است و می توان قرینه سازی های زیبایی را در بنای که در بناهای آتشکده های ساسانیان استفاده شده در این کلیسا هم مشاهده کنید. علاوه بر این سازندگان این بنای تاریخی برای داخل آن تلفیقی از معماری ساسانی و پارتی را به‌کار برده‌اند؛ اما درون این کلیسا با دیگر کلیساهای موجود در جهان، تفاوتی اساسی دارد.
در این مکان مذهبی نباید انتظار تزئینات چشمگیر و زیباسازی های قابل توجهی را داشته باشید اما به نوبه ی خودش این کلیسا هم زیبایی های خاص خودش را در بدو ورود شما به خودش جذب خواهد کرد. دلیل این امر نیز اعتقاد آشوریان به پرهیز از هر گونه آراستن و تزئین کردن کلیساهای خود است که در مورد این مکان مذهبی نیز چنین رفتار شده است.
در این بنای تاریخی دالان هایی تودرتویی وجود دارد که با مصالح خوبی همچون سنگ و ملات ساخته شده است. سقف دالان های این کلیسا کوتاه است و همانند درب ورودی آن که برخی از بازدیدکنندگان را مجبور می سازد و هنگام ورود سر خود را خم کنند. این مکان مذهبی دارای محرابی است که بسیار ساده و در عین حال بسیار معنوی نفس‌گیر است و شاید همین سادگی بنا باشد که تماشاگر را به عمق معنویت و تاریخ بشریت فرو می برد.
جالب است بدانید که پشت محراب عکسی از حضرت مسیح قرار دارد که به نظر می رسد جایگاه حضور کشیشی در زمان هایی که مراسم های مذهبی برگزار می شود نیز می باشد. محراب این کلیسا اتاق کوچک و گنبدی شگل است که سازندگان آن را تودرتو بنا کرده اند. برای ورود به این اتاق فقط کشیش ها اجازه دارند. در سمت راست محراب نیز می‌توان راهرویی را مشاهده کرد که زائران پس از پیمودن آن به محلی که غسل تعمید در آن انجام می‌شود و نیز محلی که شمع ها را در آن‌جا روشن می کنند، می رساند.
اولین باری که تعمیرات و بازسازی بر روی کلیسای ننه مریم صورت گرفت، در قرن ششم پس از میلاد در سال ۶۴۲ انجام شده است که به اعتقاد مورخان این بازسازی به دستور یکی از شاهزاده های چین صورت گرفته است. با توجه به اسناد تاریخی، شاهزاده ی چین که نامش «بافری» بوده است، در قرن هفتم میلادی برای ملاقات با اسقف اعظم نینوا، عازم بین النهرین می‌شود و سپس به ارومیه سفر می کند. البته ناگفته نماند که تا اواخر قرن ۱۹ میلادی نمای ظاهری کلیسا بسیار ساده بود؛ ولی پس از ورود زرتشتیان روسیه، تغییراتی اساسی در آن انجام شد و ساختمان پس از تعمیر و بازسازی، به سبک گنبدهای روسی ساخته شد. بیشتر ساختمان‌های کلیسای ننه مریم و همچنین قسمت قدیمی این بنای مذهبی، در بخش شمالی صحن قرار گرفته است.
گلاره خوانین زاده
