بر دامنه های کوه «باباکوهی» در شمال شهر شیراز، باغی قرار دارد که امروزه ویرانه‌هایی از آن باقی است. به این باغ زیبا که امروزه تنها آثار اندکی از آن باقی مانده «باغ تخت» می‌گویند.
شیراز از گذشته‌های دور به شهر شعر و ادب معروف بود. شهری سرسبز و زیبا با باغ‌های وسیع و پر طراوت که عطر بهار نارنج آن برای هر مسافری که در بهار به آن سفر کرده باشد فراموش نشدنی است. دیدن حکمرانی پاییز و شکوه زمستان در این شهر رویایی و خواندن و شنیدن اشعار حافظ بر مزار لسان الغیب در شب های تابستان برای هر مسافری خاطره انگیز است.
این شهر ادبا و شعرای بسیاری را در دامان خود پرورده و یادگارهای ارزشمندی از دوره‌های مختلف تاریخی دارد. از باغ‌های وسیع و سرسبز تا یادگارهای ارزشمند دوره هخامنشی که در دل کوه رحمت آرمیده، همه و همه گویای پیشینه کهن و فرهنگ غنی ساکنین این منطقه است.
از باغ تخت چه می‌دانید؟
میان باغ‌های انبوه و سرسبز شهر شیراز باغی وجود دارد که تجربه‌های تلخ و شیرین بسیاری را پشت سر گذاشته است. بر اساس اسناد و مدارک موجود، این باغ در قسمت شمالی شیراز و در سال های پایانی قرن پنجم بر دامنه کوه «باباکوهی» ساخته شد و نام «تخت قراچه» را بر آن نهادند. در منابع آمده که این باغ به دستور فردی به نام «اتابک قراچه» احداث شد.این باغ روزگاری پوشیده از درختان انبوه و گل‌های رنگارنگ بود و عمارت باشکوهی در میان آن قرار داشت.
باغ تخت در عصر تیموری
خوشبختانه مطالب بسیاری در دست است که اوضاع این بوستان زیبا را در دوره‌های مختلف برایمان روشن می‌کند. منابع گویای آن است که این باغ در قرن نهم بسیار آباد و پر رونق بود. طبق روایتی تیمور گورکانی در سفر به این شهر در حوالی این باغ توقف کرد و آنچنان مناظر باغ بر رویش تأثیر گذاشت و در خاطرش ماند که هنگام آباد کردن سمرقند کاخی با همین نام در نزدیکی شهر احداث کرد.
این داستان را کمال الدین بهزاد نقاش معروف و نامی عصر تیموری و صفوی به تصویر کشیده است. در این تصویر استخری به چشم می‌خورد که نسبتاً کوچک است اما احتمالاً مبنای استخر وسیعی است که در دوره‌های بعد در این مکان ساخته می‌شود. حدس و گمان‌ها بر این استوار است که در این دوره عمارتی نیز در میان استخر بوده که دست تاریخ و طبیعت آن را ویران نمود.
باغ تخت در عهد صفوی
تاورنیه، سفر نامه نویس و جهانگرد معروف فرانسوی، هنگام سفر به شیراز در دوره صفوی از باغی یاد کرده سرسبز و مملو از درختان میوه و گل‌های فراوان که عمارت زیبایی در بلندای آن به چشم می‌خورد و دریاچه‌ای در پای آن قرار گرفته است. او این باغ را «باغ فردوس» نامید، اما شواهد و توصیفات نشان می‌دهد او در ذکر نام باغ دچار اشتباه شده و باغی را که او دیده همان تخت قراچه است.
تصویری نیز از اواخر صفوی و یا اوایل افشار به دست آمده که به شیوه آب و مرکب کشیده شده و شمایل باغ تخت قراچه را در آن دوران به تصویر کشیده است. در این تصویر عمارتی باشکوه به چشم می‌خورد که بر دامنه کوهی ایستاده و استخری وسیع در پای آن قرار دارد که رقص فواره‌ها در آن آشکار است.
باغ تخت در دوره قاجار
این باغ باشکوه در دوره قاجار با تحولاتی اساسی روبه رو می‌شود. به دستور آغا محمد خان به جای عمارت قدیمی، عمارتی جدید در باغ بنا می‌شود و نام باغ را به «تخت قاجار» تغییر می‌دهد. در دوره محمد شاه نیز این باغ بی نصیب نمانده و مسیر حرکت آب به صورت کرت های طبقه بندی شده و پلکانی درمی آید.
به جرأت می‌توان گفت بیشتر آثار به جای مانده از این باغ در دوره قاجار، متعلق به عصر ناصرالدین شاه است. از این دوره آثار، عکس‌ها و منابع مکتوب زیادی در دست است.
بر اساس مدارک موجود، این باغ بالغ بر ۲ هزار متر مربع مساحت داشته و در ابتدای آن باغ دیگری قرار داشت با دو خیابان پوشیده از درختان سرو و چنار که توسط پلکان و درگاه به باغ اصلی متصل می‌شد. دریاچه یا استخر باغ توسط درختان سرو و کاج احاطه شده بود. شیب باغ با هفت کرت مهار شده و عمق کرتها با هم متفاوت بود. در برخی از کرت ها درختان مرکبات کاشته شده و در دو سوی برخی از کرت ها میله‌هایی مزین به کاشی کاری قرار داشت. در دوسوی هر کرت دو رشته پله قرار داشت و به فراخور در برخی از کرتها حوضی احداث شده بود که با رقص فواره‌ها فضا را منعطف و دلپذیر می‌کرد.
دو برج یا کلاه فرنگی نیز رو به روی هم در دو سوی بخش میانی باغ قرار داشتند. عمارت اصلی باغ بر سکویی رفیع قرار گرفته بود. این عمارت باشکوه از دو طبقه تشکیل می‌شد و ایوان وسیعی داشت که با گوشواره و ارسی تزئین شده بود. در پشت این عمارت نیز باغ کوچک دیگری قرار داشت که به آن باغ خلوت می‌گفتند این باغ مصفا حوضی مستقل داشت و با درختان مرکبات پوشیده شده بود. در ضلع غربی این باغ نیز حمامی زیبا قرار داشت.
آثاری که از دوره ناصرالدین شاه قاجار به دست آمده نشانگر، عظمت، زیبایی و شکوه این باغ در دوره قاجار بود. اما این باغ همیشه در اوج باقی نماند و رفته رفته از شکوه و رونق آن کاسته شد و زمانه آن را به دست فراموشی سپرد. به مرور درختان باغ خشک شد، عمارت تخریب شد و با خشک شدن دریاچه آبادانی از باغ روی گردان شد.
تصاویری که از عصر پهلوی به جای مانده گویای این حقیقت تلخ است. در این تصویر استخر کاملاً خشک شده و تغییرات چشمگیری در ضلع شرقی عمارت دیده می‌شود. کرت ها خشک و فرسوده و نیمه ویران شده‌اند و دیگر اثری از درختان سرسبز مرکبات نیست. از همین دوران بنا رو به ویرانی نهاد و نام آن از «تخت قاجار» به «باغ تخت» تغییر یافت.
وضعیت باغ تخت در عصر حاضر
امروزه بخش کمی از این باغ به همراه قسمت‌هایی از حمام باقی است و به سختی می‌توان بین آثار به جای مانده و پیشینه شکوهمند این بنا ارتباطی برقرار نمود.
به امید روزی که این اثر باشکوه بازسازی شود و به دوران اوج خود بازگردد و به عنوان یکی از تفرجگاه‌های تاریخی برای عموم مردم مورد استفاده قرار گیرد.
مجله اینترنتی گردشگری سپاهان (کوله)
مائده معیری
