اکوتوریسم چه هست و چه نیست / در میزگرد مجله گردشگری
اکوتوریسم چه هست و چه نیست / در میزگرد مجله گردشگری
گستردگی و اهمیت صنعت گردشگری این روزها تا بدان جا پیش رفته است که گردشگری خود به شاخه های گوناگونی تقسیم گردیده و بخش های مختلف آن نیز هریک به نوبه خود به بخش ها و علایق کوچکتر و خاص تری تقسیم شده اند . در این میان یکی از بخش های بسیار مهم و تاثیر گذار در صنعت گردشگری، اکوتوریسم است. با توجه به تحقیقات صورت گرفته در صنعت گردشگری مشخص گردیده، علاقه مندان به طبیعت گردی عموما از سطح تحصیلات و درآمد بالاتری در مقایسه با سایر گردشگران برخوردار بوده و همچنین در مقایسه با انواع دیگر گردشگران تمایل بیشتری برای هزینه کرد بیشتر برای حفظ محیط طبیعی و میراث فرهنگی جوامع محلی دارند. همچنین بنا بر گزارش سازمان جهانی گردشگری طبیعت گردی یکی از مهم ترین بخش های رو به رشد در صنعت گردشگری در آینده خواهد بود. لذا بر آن شدیم تا در میزگردی با حضور آقایان سیروس آزادی دکتری ژئومورفولوژی، کارشناس سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیز داری استان اصفهان و مدرس دوره های اکوتورلیدری، محمد فدوی اکوتورلیدر و عضو سمن WNT ، رضا سجادی اکوتورلیدر ، عضو تیم امداد و نجات کوهنوردی استان اصفهان و مدرس حوزه های کوه پیمایی و سنگ نوردی به بحث و گفت و گو پیرامون این شاخه از گردشگری بپردازیم .
اکوتوریسم و طبیعت گردی دو واژه ای هستند که گاهی به جای یکدیگر و مترادف هم تعریف می شوند. ایا این کار درست است و این دو لغت به واقع با هم تفاوت معنایی ندارند ؟
آزادی : درست است که یک طبیعت گرد به نوعی از انسان فراری است و می خواهد غرق در طبیعت شود و از صدای پرنده و رود لذت ببرد . اما یک اکوتوریست اهداف جامع تری را با سفرش دنبال می کند و ان همان مسیولانه سفر کردن است که مفهوم بسیار گسترده ای دراکوتوریسم دارد . هدف اکوتورسیت ها اشاعه فرهنگ حفاظت از منابع طبیعی است . یک اکوتوریست سفر می کند تا با افراد ، فرهنگ ها ، سنن و شیوه های ارتباط انها با طبیعت اشنا شود . سفر می کند که اگر مشکلاتی در مقصد سفر او وجود دارد را با دور اندیشی و سیاست گذاری صحیح حل کند . سفر می کند که حمایت همه جانبه و کاملا اصولی خود را از مردمان محلی دریغ نکند .
اکوتوریسم چه هست و چه نیست / در میزگرد مجله گردشگری
فدوی : اکوتوریسم به دو اصل اساسی اشاره می کند یک پایداری و دو جامعه محلی . به عقیده بنده بهتر است بگوییم اکوتوریسم چه چیزی نیست ؟! اگر در سفر ما جامعه محلی درگیر نباشد این دیگر اکوتورسیم نیست بلکه طبیعت گردی ساده است برای اینکه جامعه محلی نادیده گرفته شده یا اگر به جز رد پای ما چیز دیگری از ما در طبیعت باقی بماند یا به جز عکس چیزهای دیگری از طبیعت با خودمان ببریم این دیگر اکوتوریسم نیست .
سجادی : من فکر می کنم تعاریف اساسی را همه بلدند . بهتر است ریز بینانه تر نگاه کنیم و وارد جزییات شویم . محاسن زیاد است بیاییم به مشکلات بپردازیم . بیاییم به نداشته ها یمان نگاه کنیم
فدوی : اتفاقا به نظر من مشکل اساسی اینجاست که همه تعاریف اصولی را نمی دانند و هر کسی تعریف خودش را دارد . در جوامع غربی همه از مسئولین تا مردم عادی به یک تعریف واحد اعتقاد دارند و بر ان پایبندند
سجادی : اما به نظر من تعاریف مشخص هستند و در مرحله قوانین است که ما مشکل داریم
فدوی : خب قوانین ما بر اساس تعاریف ما شکل می گیرند. لذا در ابتدا باید درتعریف اکوتورسیم به اجماع برسیم. اکوتوریسم بر دو رکن اساسی تاکید دارد: یک نفع حداکثری جامعه محلی ست. پس اگر در تور ما جامعه میزبان چه از نظر فرهنگی و چه از نظر اقتصادی نفع حداکثری نمیبرد سفر ما دیگر اکوتوریسم نیست . دو رساندن کمترین اسیب به محیط زیست است . با توجه به اصل دوم سوال من این است : ایا ما در ایران اکوتوریسم داریم ؟!
به عقیده من اکوتوریسم به بند بازی شباهت دارد . اگر از فوتبال قانون هند را برداریم باز هم یک بازی است و فقط شاید اسمش عوض شود . ولی اگر بند باز نتواند تعادلش را حفظ کند سقوط می کند و دیگر بازی وجود ندارد . اگر دو رکن اکوتوریسم هم در ان رعایت نشود ان دیگر اسمش اکوتوریسم نیست
اکوتوریسم چه هست و چه نیست / در میزگرد مجله گردشگری
سجادی : خوشبختانه در کشور ما زیر ساخت برای طبیعت گردی کاملا مهیاست اما مشکل این است که توریست طبیعت گرد واقعی نداریم . حتی اکوتوریست داخلی نداریم . درست است که تورهای طبیعت گردی برگزار می کنیم اما افراد حاضر در آن تورها هر کدام با هدف متفاوتی حضور دارند . شاید در یک تور ۴۰ نفره فقط ۴ نفر واقعا اکوتوریست باشند . یک اکوتوریست هدف اصلی اش طبیعت گردی است . هدف اصلی اش آشنایی و احترام به آداب و رسوم مردم یک منطقه است . و هدف اصلی نهایی اش این است که طبیعت را حتی بهتر از زمانی که به آن ورود پیدا کرده ترک کند یا در کلامی دیگر طبیعت را بهتر از طوری که آن را یافته رهایش کند . دید مسئولانه در اکوتوریسم یک اصل اساسی است از گردشگر گرفته تا جامعه محلی تا مقامی که قرار است زیر ساخت را برای این نوع سفر مهیا کند باید مسئولانه رفتار کند .
اکوتوریسم چه هست و چه نیست / در میزگرد مجله گردشگری
آزادی : در ابتدا باید اکوتوریست ها را به دو بخش داخلی و خارجی تقسیم کرد و برای هر دسته سیاست گذاری خاصی در نظر گرفت . توریست های خارجی ترس زیادی از سفر به ایران دارند و حتی برای دیدن عالی قاپو هم نگرانند حال چه برسد به اینکه ما بخواهیم انها را مثلا به ابشار پونه زار ببریم لذا برای اینان اول باید ترس از ایران را از بین ببریم .
ما هنوز استانداردی برای اکوتوریسم در کشورمان تعریف نکرده ایم . توریست ها به ۳ دسته تقسیم می شوند : توریست خاص، توریست چند منظوره و توریست اتفاقی . توریست خاص کسی است که مثلا فقط با هدف دیدن زاغ بور یا گون کتیرایی یا سوسن چلچراغ سفر می کند و تکلیفش کاملا مشخص است . توریست های چند منظوره با اهداف مختلف سفر می کنند مثلا هم دلشان می خواهد کویر را ببینند و هم تخت جمشید را. اما اگر بازدید از هر دو آنها محقق نشد ناراحت نمی شوند . و توریست اتفاقی توریستی است که بر اساس هر چه پیش اید خوش اید سفر می کند و از هر چیزی لذت می برد
لذا اینها هر کدام سیاست گذاری های خاص خودشان را لازم دارند از این رو متولیان گردشگری کشور و استان باید اندیشه این را داشته باشند که با هر کدام از این گروه ها چطور برخورد کنند و مهم تر از همه ببینند چه شخصی لایق تورلیدری اینهاست. اما متاسفانه سیاست گذاری کلان کشور ما به این صورتی نیست که تا این حد تخصصی به این مساله نگاه کند
سیاست گذاری لازمه برای توریست فرهنگی با سیاست گذاری برای یک اکوتوریست از زمین تا اسمان تفاوت دارد و حتی در همان اکوتوریسم هم برای زیر شاخه هایش باید سیاستگذاری ها متفاوت باشد لذا در گام اول به یک منبع مدیریتی نیاز داریم که تعاریف و استانداردها را مشخص کند، سطوخ هر کدام را معلوم کند و سپس متناسب با هر کدام از این سطوح به متقاضیان آموزش دهد .
سجادی : اول باید دید ها را اصلاح کرد وقتی هنوز با طبیعت گرد داخلی خودمان مشکل داریم چطور می توانیم میزبان اکوتوریست های خارجی باشیم ؟
دولت باید بخواهد . اگر بخواهد به راحتی می تواند تعاریف را از بالا به متن جامعه تزریق کند . چطور است که الان فرهنگ بستن کمربند ایمنی در جامعه نهادینه شده ؟ چون دولت خواست
اکوتوریسم چه هست و چه نیست / در میزگرد مجله گردشگری
باید دیدها را اصلاح کرد تعاریف را جا انداخت و قوانین را بر اساس اصول درست باز تعریف کرد
باید بر اساس چارت سازمانی گام به گام در جهت اصلاح گام برداریم. من فکر می کنم تاثیر گذاری از بالا همیشه اثر بخش تر است تا این که افراد از پایین بخواهند تاثیر گذار باشند
فدوی : اما متاسفانه چارت سازمانی آن طور که شما فکر می کنید کارا نیست . حال باید چه کنیم ؟ ما به واقع چقدر به سطوح بالا دسترسی داریم ؟ پس چاره ای نیست جز اینکه از خودمان شروع کنیم و ساده ترین راهش هم این است که ما به عنوان یک مسافر عقیده داشته باشیم که از مسیر هم می توانیم لذت ببریم
آزادی : سیاست گذاری کلان بر مبنی ریز ترین اجزا آن سیستم اتخاذ می شود . اگر جامعه روستایی از شورای اسلامی روستا نخواهد و شورای اسلامی از بخشدار نخواهد و بخشدار از فرماندار و فرماندار از استاندار این موج حرکت نمی کند . لذا این موج از کوچکترین واحد که همان افراد جامعه محلی هستند نشات می گیرد و منشا تحول می شود . باید مسئولین اجازه دهند که متخصصان در حوزه خودشان در تدوین اصول دخالت کنند تا مشکلات بر طرف شود . تور لیدر ها نقش بسیار کلیدی در جذب شدن یا گریزان شدن گردشگران ایفا می کنند . لیدر برای گردشگران خارجی حکم نماینده ایران بودن را دارد .
اکوتوریسم چه هست و چه نیست / در میزگرد مجله گردشگری
متاسفانه اکثر تور لیدر های ما به این دلیل مایلند کارت بگیرند که از این را ه فقط کسب درامد کنند و انگیزه و میل درونی ندارند . لذا قوانین مجموعه ای که به هر کسی وجاهت می دهد تور لیدری کند باید بازنگری شود .
اکوتوریسم چه هست و چه نیست / در میزگرد مجله گردشگری
به نظر می رسد ضرورت تربیت متخصصانی که درکی صحیح و دقیق از محیط زیست (چالش ها و ظرفیت های آن) و گردشگری (به همراه اثرات آن بر محیط زیست)، داشته باشند رکن اساسی موفقیت در برگزاری تورهای اکوتوریسمی است
فدوی : درست است . یک سری رشته ها بیشتر عملیاتی هستند تا آکادمیک . گردشگردی هم جزو همین دسته است لذا در آموزشگاه باید بیشتر بر گشت ها و سفر های علمی تمرکز کرد . اگر یک ساعت درس می دهیم باید در رابطه با همان درس سه ساعت سفر برویم نه اینکه بگذاریم آخر دوره تازه اگر مشکلی نپیش نیاید به همراه چهار اتوبوس به یک سفر یک روزه برویم . یک اکوتولیدر نمی تواند اکوتولیدر مناسبی بشود مگر اینکه به کرات به سفر های درست و اصولی رفته باشد و ضمن سفر به دانشش اضافه شده باشد
اکوتوریسم چه هست و چه نیست / در میزگرد مجله گردشگری
آزادی : واقعا چطور می توان در شش ماه به آموزش تمام مبانی طبیعت پرداخت ؟! کوه جنگل کویر دریا جانوران گیاهان و ….. هر کدام به خودی خود بیشتر از یک سال زمان می طلبند . از طرفی آموزش اینها اصلا یک موضوع تئوری نیست .
ما الان داریم روی خشت خام یک بنای بلند میسازیم و انتظار داریم مستحکم هم باشد
باید موسسات آموزشی توجیه شوند . تورلیدر ها توجیه شوند . جوامع محلی آگاهی بخشی شوند و خرد خرد اصلاحات صورت گیرد و البته باید توجه داشته باشیم که این کار وظیفه تک تک ماست
سجادی : بله واقعا مشکل اینجاست که طول دوره شش ماه است و آن شش ماه برای واحد های درسی بسیار کم است و حالت فشرده دارد پس چطور می توان انقدر واحد عملی برگزار کرد ؟ لذا باید طول دوره ها افزایش یابد
یا حداقل فیلترینگ تخصصی تری سر راه جذب قرار بگیرد . در کوتاه مدت باید حداقل نفراتی جذب شوند که یک پیشینه تخصصی مرتبطی دارند اما در بلند مدت می توان مدارسی را ایجاد کرد که حداقل ۵ سال در حوزه طبیعت از پایه اموزش بدهند .
اکوتوریسم چه هست و چه نیست / در میزگرد مجله گردشگری
آزادی : من با گذاشتن فیلترینگ تحصیلات مرتبط موافق نیستم و به نظرم حمایت از تشکل ها و اتحادیه ها و نظام های صنفی و ثمن هایی که متشکل از افراد علاقه مند و هدفداری است که می توانند سازماندهی شده موضوعات را پیگیری کنند بهترین راه حل است
فدوی : دقیقا. بنده نیز با گذاشتن فیلترینگ پیشینه تحصیلات مرتبط مخالفم. در منشورهای حقوق بشر هم گفته شده آموزش برای همه . بیاییم ببینیم دنیا در این باره چه کرده ؟ در افریقای جنوبی طول دوره تورلیدری چند سال است ؟ جا دارد از نگاه های درستی که جاهایی مثل مدارس طبیعت را ایجاد کرده اند تقدیر کنیم و
انجمن های مردم نهاد با رویکرد تعامل و آگاهی بخشی را تقویت کنیم .
هنگامی که جامعه بومی با ارزش های واقعی طبیعت منطقه خود آشنا باشد و هنگامی که برنامه ریزی های انجام شده برای منطقه مذکور با درایت و با درنظر گرفتن خواسته های کلیه ذی نفعان از جمله جامعه میزبان صورت گیرد، مسلما مردم بومی نه تنها نسبت به ارزش های طبیعی منطقه خود بی تفاوت نخواهند بود بلکه برای حفاظت از آن تلاش خواهند کرد
اکوتوریسم چه هست و چه نیست / در میزگرد مجله گردشگری
آزادی : درست است . باید با جامعه محلی تعامل برقرار کرد . باید روشن و واضح برایشان گفت که ما قصد داریم این کار را انجام دهیم . این منافعش است . هم اقتصادت رونق می گیرد هم فرزندانت آینده بهتری خواهند داشت و هم سطح فرهنگ تان بالا می رود . اصلا تو هدفی . من برای تو دارم کار می کنم . من دارم بستر را اماده میکنم که تو پیشرفت کنی . باید جامعه محلی را با نقش خودشان در این مجموعه آشنا کرد . جامعه محلی باید بداند که در این مجموعه اوست که به عنوان یک عنصر زیر بنایی تاثیر گذار است و این اتفاقا چیزی است که مورد استقبال شوراهای اسلامی روستاها و فرمانداری ها و استانداری هاست . سایت متین آباد یکی از موفق ترین ها در زمینه توسعه گردشگری بوده چرا که در متین اباد دیگر شخص بیکاری وجود ندارد . از دربان تا راننده تا آشپز همه و همه بومی و محلی هستند و همه صاحب شغل شده اند
اکوتوریسم چه هست و چه نیست / در میزگرد مجله گردشگری
فدوی : اگر بیاییم و با جامعه محلی تعامل برقرار کنیم و اگاهی بخشی کنیم علاوه بر آنها برای خودمان هم سودمند است و به جای دو سال می توانیم ۵۰ سال درامد داشته باشیم (پایدار عمل کنیم )و نسل های بعد از ما هم از ان منتفع می شوند
ما الان در غرب استان حتی با امام جمعه هم صحبت کردیم و ایشان را از فواید رونق گردشگری اگاه ساختیم
اگر به جامعه میزبان به درستی اگاهی ببخشیم نه تنها در مقابل گردشگری مقاومت نمی کنند بلکه از ان حمایت هم می کنند
سجادی : بله جامعه میزبان هم میتواند با روی خوش از ما استقبال کند و هم می تواند به سمت ما سنگ پرانی کند از این رو فرهنگ سازی و آگاهی بخشی به جوامع میزبان بسیار مهم است . باید با این دید نگاه کنیم که وقتی به جایی می رویم فقط نمیرویم که از طبیعت بهره ببریم ما مهمان طبیعت هستیم و باید به تمام قوانین و اداب و فرهنگ ان احترام بگذاریم
فدوی : از سوی دیگر بحث ظرفیت ها مطرح می شود. متاسفانه ما الان به کمیت هایمان افتخار می کنیم و می گوییم نوروز امسال از نظر ورود گردشگر رکورد زدیم اما آیا به کیفیت هم توجه می کنیم ؟
ورود چند هزار گردشگر به یک مقصد بکر تا دو یا سه سال جوابگو است . وقتی بیش از اندازه ظرفیت به مقصدی گردشگر وارد شود آن مقصد پایداری خود را از دست می دهد . اگر بر گردشگر خاص تمرکز کنیم هم به پایداری گردشگری کمک کرده ایم و هم نفع اقتصادی برده ایم . از طرفی چون در اقلیت هم قرار گرفته هیچ وقت آسیب فرهنگی وارد نمی کند و تازه فرهنگ می پذیرد . معضلی که الان در ورزنه با آن رو به رو شده اند . الان در سایت تفریحی ورزنه به نوعی هم محلی ها و هم گردشگران شاکی هستند ! آگاه باشیم که اگر سرمایه گذار برای این امده که جیبش را در دو سال پر پول کند به اصلاح بارش را ببند و برود هیچگاه در آن مقصد گردشگری پایدار محقق نخواهد شد . چون منافع جامعه محلی در نظر گرفته نشده و سرمایه گذار فقط به فکر خودش است
اکوتوریسم چه هست و چه نیست / در میزگرد مجله گردشگری
با این حساب اکوتوریسم به معنای واقعی کلمه در جامعه ما بسیار محدود است و این شکل نادرست آن است که رو به گسترش است . به نظر می رسد اگر به همین روال پیش برویم در اینده ای نه چندان دور با فاجعه نابودی طبیعت روبه رو هستیم .
اکوتوریسم چه هست و چه نیست / در میزگرد مجله گردشگری
سجادی : متاسفانه درست است . اکوتوریسم غیر واقعی جایگاه بسیار خوبی در جامعه امروزی پیدا کرده و با سرعت زیادی در حال توسعه است لذا اگر همینطور پیش برود در اینده با مشکلات بسیاری در طبیعت رو به رو می شویم کما اینکه به عقیده بنده در حال حاضر هم فاجعه رخ داده و طبیعت ما در حال نابودی است
آزادی : وقتی شکل صحیح قضیه ای اشاعه داده نشود شکل نادرست آن فراگیر می شود . اکوتوریسم هم دقیقا با همین مشکل مواجه است ما نتوانستیم شکل صحیح آن را ارائه دهیم از این رو شکل غلط آن در حال گسترش است
اکوتوریسم چه هست و چه نیست / در میزگرد مجله گردشگری
نویسنده : بهاره بستام رخ
