چرا کویرهای ایران خاص هستند ؟

کویرهای ایران

گذشته از وسعت کم نظیر بیابانهای ایران که سبب شده این گستره های طبیعی کشور درشمار چهار بیابان نخست جهان قرار گیرد , عوامل جغرغفیایی متعددی موجب شده است , بیابانهای ایران به عنوان جاذبه های گردشگری از موقعیت ویژه ای نسبت به همتاهای طبیعی خود در جهان برخوردار شود . از جمله :

الف: مشرف بودن دو رشته کوه بلند به نواحی بیابانی , حجم آبرفت ریز دانه ورودی به این مناطق را بسیار افزایش داده است . در نتیجه شمار و ارتفاع تپه های ماسه ای که متنوع ترین عوارض جغرافیایی بیابان ها هستند , در بیابانهای ایران افزونتر از دیگر بیابانهای جهان است .
ب : بخش مرکزی این بیابانها اغلب آبریز حوزه های هیدرولوژیک بسیار وسیعی است , در نتیجه وجود سیستم های متعدد تالابی در بیابانهای ایران , تنوع طبیعی این مناطق را افزایش داده است .
ج: عوامل پیچیده اقلیمی سبب شده است , بیابانهای ایران گرمتر از دیگر نواحی بیابانی دنیا باشد . آنجنانکه برخی صاحبنظران , کویر شهداد در دشت لوت را با ثبت حرارتی حدود ۶۵ درجه سانتی گراد ,که از دمای صحرای آفریقا و عزیریه لیبی نیز بالاتر است قطب حرارتی کره زمین می خوانند .
د: تنها منطقه عاری از حیات در کره زمین در کویر لوت عنوان شده است . در این منطقه به طول یکصد و عرض پنجاه کیلومتر نه تنها هیچ اثری از حیات گیاهی و جانوری دیده نمی شود , بلکه مطلقا نشانه ای از وجود باکتری نیز گزارش نشده است .
ه :عوارض جغرافیایی کم نظیری همچون شهر خیالی لوت , دریاچه نمک , یاردانگ ها و دق ها و گستره های بلورین به جاذبه های ایران سیمایی دیگر بخشیده اند .
و: زندگی جانوری بیابانهای ایران نیز کم نظیر است . بیابانهای مرکزی ایران , آخرین زیستگاه گورخر و یوز پلنگ آسیایی است . همچنین در سایر نواحی بیابانی ایران می توان نشانه هایی از حضور گونه های باارزشی چون جبیر , گربه شنی ,کاراکال و هوبره را مشاهده نمود .
ز: وجود آثار باستانی در بیابانهای ایران را می توان از دیگر ویژگی های کم نظیر آن برشمرد . دهها کاروانسرای بزرگ و کوچک سنگفرش تاریخی دشت کویر و باقیمانده شهر باستانی خبیص از آن جمله است .

ح : جاده ابریشم که گذرگاه تاریخی سیاح مشهور مارکوپولو بوده است از بیابانهای ایران می گذرد . بدیهی است بازسازی این مسیر و برگزاری تور کاروان رو با تاکید بر سفر مارکوپولو , تجربه وصف ناپذیری برای گردشگران محسوب می شود .
بیابانهای ایران را جغرافیدانان و محیط شناسان مختلف به اشکال متفاوتی طبقه بندی کرده اند . گروهی بر اساس محل استقرار , دو دسته بیابان داخلی و ساحلی برای کشور معرفی نموده اند . بر این اساس بیابانهای داخلی به رشته کوههای البرز و زاگرس ختم می شوند و در قسمت مرکزی , جنوبی و جنوب شرقی کشور گسترش یافته اند . بارندگی کم با پراکنش نامناسب , تبخیر شدید , بادهای فصلی فرساینده , ساعات آفتابی طولانی , تغییرات شدید دمای روز و شب و تسلط شرایط اقلیمی خشک و فراخشک از ویژگی های محیطی این دسته از بیابانهای کشور است . بیابانهای داخلی همچنین به دو حوزه دشت کویر و دشت لوت تقسیم می شوند . بیابانهای ساحلی نیز مشتمل بر دشت منتهی به سواحل دریای عمان و خلیج فارس معرفی می شوند که دارای نوسان دمایی کمتر , رطوبت نسبی بالاتر و تاثیر پذیری از توده های هوای مرطوب اقیانوس هند و خلیج فارس با شرایط اقلیمی نیمه گرمسیری است .

برخی با اطلاق کویر به بیابانهای داخلی ایران و با تاکید به اینکه حوزه های کویری کشور همگی در محاصره ارتفاعات و تپه ماهورها قرار دارند و به یک کفه مرکزی که محل تجمع روانآب است ختم می شوند , سه گروه اصلی کویر برای کشور برشمرده اند .
نخست کوهستانهای کویری مانند ارتفاعات شرق دشت یزد یا اردکان تا طبس یا اردکان تا بافق که به صور مختلف از کوههای لخت و صخره ای تا تپه ماهورها را شامل می شوند و مابین ارتفاعات را دره های عمیق و خشک تا مسیل های پهن و گسترده فرا گرفته است . دوم دشت های کویری , شامل ریگزارها خاکریزهای کویری , نمکزارهای کویری و کویرهای رسی که از سطح مخروطه افکنه تا حاشیه کفه ها را در بر می گیرند . سرانجام کفه های کویری شامل کفه های رسی تر , کفه های شورتر , کفه های ماسه ای , کفه های نمک و باتلاق نمک است , که اغلب تالابهای فصلی بابانی و برخی از دریاچه های مهم مرکزی کشور مانند گاوخونی و جازموریان را در بر می گیرند .

منبع : سیری در ایران