پیر هریشت اردکان از نیایشگاه‌های زرتشتی

پیر هریشت اردکان از نیایشگاه‌های زرتشتی در اردکان ایران است. استان یزد به خاطر داشتن نیایشگاه‌های زرتشتی، آتشکده و دخمه‌ها به پایتخت فرهنگی زرتشتیان معروف است.

به خاطر همین سالانه خیلی از زرتشتیان سراسر دنیا برای برگزاری مراسم‌شان به یزد می‌آیند. از مهم‌ترین جاهایی که در یزد برای این کار معروف شده، پیر هریشت شهر اردکان است که از اماکن مقدس زرتشتی‌ها به حساب می‌آید.

این نیایشگاه و آتشکده در ۹۰ کیلومتری غرب یزد، در پانزده کیلومتری شهر اردکان، در دامنه کوه‌های کم‌ارتفاع و بدون پوشش گیاهی واقع شده‌است.در باور زرتشتیان به گفته‌ی مردمان این آیین مربوط به یکی از ندیمگان دختر یزدگرد سوم ساسانی به نام مروارید (در برخی روایات گوهربانو) است.

گفته می‌شود که او به دنبال تعقیب اعرابی که به ایران حمله کرده بودند، از کاروان جدا شده و به محلی پناه می‌برد و به نیایش خدا مشغول شده و ناگهان ناپدید می‌شود. پس از سال‌ها گوهر بانو بر کودکی نمایان شده و از او می‌خواهد که از پدرش درخواست کند تا پیر هریشت را بنا کند.

حکایات هم حاکی از آن است که دلیل اعتقاد زرتشتیان به این محل، غیب شدن همین کنیز است. زرتشتیان نیز به همین مناسبت هر سال در روز هجدهم نوروز در آنجا گرد هم می‌آیند و به زیارت، برگزاری جشن هیرومبا و پایکوبی می‌پردازند.

زرتشتیان شریف‌آباد برای تهیه هیزم آتش جشن هیرومبا به نیایشگاه «پیر هریشت» می‌روند. آن‌ها زمانی حرکت می‌کنند که پیش از غروب آفتاب به پیر هریشت برسند. در این دو روز، جشن با جمع‌آوری هیزم و چوب از مناطق اطراف روستای شریف آباد شروع می‌شود و تمامی افراد دور هم جمع می‌شوند تا نیایش کنند.

پذیرایی از شرکت‌کنندگان با تنقلات، شیرینی، شکلات، آبگوشت، نان، شیر، خورشت و … ادامه پیدا می‌کند و بعد از آن به سمت محلی می‌روند تا هیزم‌های جمع آوری شده را آتش بزنند.

معماری بنای پیر هریشت

از آنجایی که زیارتگاه پیر هریشت اردکان یزد در بالای کوه قرار گرفته، باید از چند پله گذر کرد تا به درب ورودی آن رسید. پس از داخل شدن به زیارتگاه، اتاقی دیده می شود که محل روشن کردن آتش می باشد و اطراف آن نیز سکوهایی برای نشستن و استراحت زائران پیرهریشت قرار دارد.

این اتاق با تابلوهای خطی و گل های زیبا و شاداب تزیین شده و محیطی دلنشین را به وجود آورده است.

در این زیارتگاه یک پستو هم ساخته شده که محل ناپدید شدن گوهربانو می باشد و آتشی همیشه روشن، فضای آن را روحانی و بانشاط ساخته است.از آداب زیارت‌ پیرهریشت یزد، شستن دست و صورت با آب پاکیزه‌ سرویس بهداشتی آتشکده می باشد که قبل از رسیدن به زیارتگاه، در محوطه آتشکده تعبیه شده است و همچنین پوشیدن روسری و کلاه در بدو ورود می باشد.

در بخش پایینی نیایشگاه و در دامنه‌ کوه، ساختمان‌هایی به نام خیله توسط خیرین زرتشتی بنا شده تا زیارت‌کنندگان زرتشتی بتوانند برای زیارت در آن‌‌‌‌‌‌ها ساکن شوند. هرکدام از خیله‌ها در گذشته متعلق به اهالی محله یا شهر خاصی بوده و وسایل را در آنجا نگهداری می‌کردند.

در بالای پله‌ها درِ ورودی زیارتگاه قرار دارد که به‌گونه‌ای زیبا با سه سخن اندیشه‌برانگیز اشوزرتشت اسپنتمان یعنی” هومت ، هوخت و هورشت” آراسته شده است. به‌ هنگام ورود، اتاقی پیش رو قرار می‌گیرد که در میان آن کلکی وجود دارد که بر روی آن آتش می‌افروزند و بوی خوش بر آن می‌نهند.

اتاقی که در ورودی زیارتگاه هست به نوعی کاربری آتشکده دارد و محلی برای روشن‌کردن آتش مقدس است. دور تا دور اتاق سکوهایی تعبیه شده که زائران روی آن‌ها می‌نشینند. در وسط اتاق کتاب مقدس و عکس زرتشت را خواهید دید و کف اتاق با فرش تزئین شده است.

روایات زیادی در مورد تاریخ‌های برگزاری جشن و آیین‌های مذهبی در پیر هریشت وجود دارد. زرتشتیان شریف آباد، جشن آتش افروزی «هیرومبا» را در ۲۶ فروردین در این زیارتگاه برگزار می‌کنند. روایتی دیگر از جشن و پایکوبی در ۱۸ فرودین توسط زرتشتیان در این محل حکایت دارد.

همچنین گفته شده زرتشتیان سراسر جهان هرسال از روز امرداد تا خور که مصادف با ۷ تا ۱۱ فروردین است برای برگزاری مراسم سنتی و مذهبی به این نیایشگاه می‌آیند. به علاوه طبق تقویم قدیم زرتشتیان در طول ماه آبان، هرشخسی به‌دینی (زرتشتی) می‌توانسته برای برگزاری آیین خاص به این آتشکده بیاید.

مراسم روز ۲۵ فروردین شامل جشن و پایکوبی، نیایش و ستایش پروردگار، اوستاخوانی و تدارک و تهیه خوراک برای زائران است. در این روز درود فرستاده می‌شود به روان درگذشتگان از قدیم تا جدید و در آخر شب آتشی نیز روشن می‌شود.در مراسم روز بعد، ساعتی مانده به برآمدن آفتاب بانوان زرتشتی به تهیه سیروگ که نوعی نان محلی یزدی و زرتشتی است برای صبحانه می‌پردازند.

مردانی که به مردان غیزلی معروف هستند، بعد از زیارت پای پیر و خوردن صبحانه که شامل سیروک، پشمک و چای است راهی دشت‌های اطراف پیر می‌شوند تا گیاه غیزل بچینند.

پس از نیایش پای پیر و صرف خوراک و تهنیت و شادباش گفتن به زوج‌های جوان، نوبت به مراسم چوب‌زنی می‌رسد. مراسم چوب‌زنی به این صورت است که زوج‌های جوانی که تازه نامزد شده‌اند یا به تازگی ازدواج نموده‌اند یا تازه صاحب فرزند شده‌اند یا جوانان زرتشتی که برای اولین بار در مراسم غیزل چینی شرکت کرده اند، بایستی در مراسم چوب زنی سهیم باشند. آن‌ها را به‌روی دست برده و با چوب به پشت آن‌ها می‌زنند.

در آنجا هر زن و مردی سعی می کند تا با آوردن حتی یک شاخه هیزم خشک شده در این جشن مشارکت کند. موبدان برای یادبود درگذشتگان، نام آنها را خوانده و مردان در دو گروه با صدای بلند کلمه‌ هیرومبا را به نوبت بیان کرده و به سمت پایین خم می شوند. موبدان پس از غروب آفتاب و ادای آیین ها، هیزم ‌های جمع شده را آتش می‌زنند و جشن را به پایان می رسانند.

نحوه دسترسی به پیر هریشت

آدرس : شهرستان اردکان، ۱۵ کیلومتری شرق اردکان، جاده چوپانان، زیارتگاه پیر هریشت اردکان

منبع : سیری در ایران