از دل چشم‌انداز کویر، موزه ملی قطر، به طراحی آتلیه ژان نوول، سر برآورده؛ شاهکاری که ساخت آن، بیش از یک دهه به‌طول انجامیده است. طرح کلی موزه، ترکیبی است از پوسته‌های عمودی و افقی در ابعاد مختلف، که بازدیدکنندگان را به یک گالری، به طول تقریبی ۱/۵ کیلومتر دعوت می‌کند، تا تاریخ ملت خاورمیانه را کشف و تماشا کنند. ایده اصلی طراحی موزه، بر اساس یک پدیده معدنی و زمین‌شناسی، به‌نام “رز صحرا” شکل گرفته؛ ایده‌ای که در عین وابستگی به گذشته، نگاهی به سوی آینده نیز دارد. در این مطلب قصد داریم تا باهم سری به این موزه‌ی عجیب و طولانی بزنیم.

موزه ملی قطر، در محدوده‌ای شهری و در کنار موسسات فرهنگی بی‌شماری واقع شده‌ است و به آثار معماری برجسته‌ی دیگری، مانند موزه هنرهای اسلامی پِی، بسیار نزدیک است. این محدوده، ریشه تاریخی هم دارد، چراکه به‌ نوعی، جایگاه اصلی کاخِ تاریخی شیخ عبدالله بن جاسم آل ثانی به‌حساب می‌آید؛ خلیفه قرن بیستمیِ قطر، که پسر بنیانگذار قطرِ مدرن بود و کاخ او که به تازگی بازسازی شده، حالا کانون اصلی و مرکزی موزه به‌شمار می‌رود.

ژان نوول، معماری تاریخی را با طرح‌های خود، به شکلی یکپارچه هماهنگ کرده و برای دستیابی به این هدف، از قوس‌ها، منحنی‌ها و فرم‌های طبیعی استفاده کرده، تا بتواند یک جریان ارگانیک را در ساختار خود جاری کند. با به‌کارگیری بتن آرمه فایبرگلس، در نمای خارجی این مجموعه عظیم- با مساحتی در حدود ۵۲۰۰۰ مترمربع- ، که به رنگ شن و ماسه‌های طبیعی همین منطقه است، در واقع به جای تحمیل بنا، آن را در هماهنگی کامل با محیط پیرامون، طراحی کرده است.

معماری موزه، همیشه فرایندی پیچیده‌ است، چراکه معمار، باید مواردی مانند عملکرد، سِیر حرکتی و هدف اصلی از طراحی فضا را در ذهن داشته باشد. با توجه به اینکه قرار بود ژان نوول، فضایی طراحی کند که بازتاب تاریخ و فرهنگ قطر باشد، موارد متعددی وجود داشت که باید به آنها توجه می‌کرد و تعادل میان آنها را حفظ می‌کرد. او سعی کرد در ایده پردازی‌های خود، ساکنان اولیه قطر، یعنی چادرنشینان را مورد توجه و احترام قرار دهد و در عین حال، به سرعتِ چشمگیر رشد اقتصادی قطر، که پس از کشف نفت (در دوران بعد از جنگ جهانی دوم) اتفاق افتاد، هم واکنش نشان بدهد.

نوول درباره موزه می‌گوید: “معماری نمادین موزه، به نوعی، صحرا، سکوتِ آن و ابعاد بی نهایتِ آن را به نمایش می‌گذارد و در عین حال، روح مدرنیته و جسارتی که به همراه آن می‌آید را نیز بازتاب می‌دهد؛ جسارتی که قادر است هر چیزِ به ظاهر غیرقابل تغییر را به هم بریزد. در واقع، این همان تناقض موجود در این تاریخ است، که من به دنبال نمایش آن در این پهنه هستم.”

زمانی که بحث ساختار طراحی به میان می‌آید، نوول، طبیعت را سرلوحه کار خود قرار می‌دهد و از گل “رز بیابانی” به عنوان الهام اصلی خود یاد می‌کند. “رزِ صحرا” پدیده‌ای است که فقط در مناطق بایر ساحلی یافت می‌شود. این جلوه خاص، زمانی پدیدار می‌شود، که برخی مواد معدنی در این زمین‌ها، کریستالی یا بلورین می‌شوند، مانند حوضچه‌های نمک که پس از تبخیر آب به جا می‌مانند و در نهایت، اشکالی گلبرگ مانند از خود به جا می‌گذارند. نوول، اسم آن را “اولین ساختار معماری خلق شده توسط طبیعت” گذاشته و مدعی است که مسحورِ پیچیدگی‌های این پدیده شده‌است.

“تعیین “رز بیابان” یا “رز صحرا”، به‌عنوان نقطه آغاز، بعدها نه به یک ایده تمام و کمال و آرمانی، بلکه به ایده‌ای بسیار مترقی و اجرایی تبدیل شد. آرمانی از آن جهت، که برای ساخت بنایی با ۳۵۰ متر طول، با پوسته‌های منحنی بزرگ، تقاطع‌ها و عناصر و اجزای اتصال دهنده –که همه این اجزا در خدمت القای ایده رز بیابان عمل خواهند کرد- ما با چالش‌های تکنیکی بی‌شماری روبه‌رو بودیم. این ساختمان، همانند خود کشور قطر، بر لبه تیز و برّان تکنولوژی قدم برمی دارد.”

آتلیه طراحی ژان نوول، موزه ملی قطر در دوحه را طراحی کرده است که باهم تصاویری از آن را می‌بینیم.

بازدیدکنندگان، به سمت گالری‌های متعددی راهنمایی می‌شوند که بیانگر تاریخ غنی ملت خاورمیانه است.

بخش مدرن معماری مجموعه هم شامل یک کاخ تاریخی است، که سابقا موزه ملی بوده است.

طراحی نوول، از یک پدیده معدنی و زمین‌شناسی به‌نام “رز صحرا” الهام گرفته شده‌است.

نوول می‌گوید: “امیدوارم هر کس که در سفر به موزه ملی قطر به ما می‌پیوندد، با تجربه عمیقی که مد نظر ما بوده است، نیز همراه شود.”