مناره چهل دختران مناری تاریخی در شمال محله‌ی قدیمی یهودی نشین جوباره اصفهان قرار دارد. مایرون بنت اسمیت این منار را از نظر قدمت دومین منار دارای تاریخ برشمرده، که در ایران شناخته شده است. این منار در زمان ملکشاه سلجوقی و توسط «ابوالفتح نوجهی» در سال ۵۰۱ هجری بنا شده است. منارهای سلجوقی ایران از عناصر مهم معماری اسلامی از نظر حکمی، فرم معماری، سازه و تزئینات هستند.
وجه تسمیه منارها
همان طور که از نام مناره مشخص است، این بناها نام خود را از «نار» به معنای آتش گرفته‌اند و قدیمی‌ترین تعریف، متعلق است به مرحوم عباسی زمانی که می‌گوید: « مناره یعنی جای نار ( آتش) و در واقع محل نور و روشنایی بوده که گاه کلمه‌ی مأذنه و میل راهنما نیز به آن اطلاق شده است.
در تفسیر نمادین از مناره به عنوان تجلی گاه انوار الهی یا تصویر درخشش معنوی نیز استفاده شده است. درباره‌ی مأذنه که محل اذان گفتن است، برخی پژوهشگران، چون هیلن براند، معتقدند که در دوره‌ی اسلامی در ابتدا ارتباطی بین مناره و عملکرد آن برای اذان گفتن وجود نداشته است. به خصوص در مورد مناره‌هایی که بلندتر از ۱۵ متر هستند.
علت نام گذاری مناره چهل دختران
علت نام‌گذاری این منار به « چهل دختران» روشن نیست و این نام را در برخی دیگر از شهرهای ایران می‌بینیم؛ نظیر: قم، تهران، شاهرود، یزد، نائین و دامغان که در دوره‌های تاریخی مختلف بر روی بناها، نهاده شده است. در اصفهان قدیم، بنا به گفته‌ها، دست کم چهار مکان دیگر به این نام خوانده می‌شدند؛ که همگی در گورستان و اطراف آن بوده‌اند.
این نام ترکیبی از عدد مقدس چهل و دختر نماد زنانگی است؛ بنابراین بعید نیست که به واسطه‌ی نزدیکی این مکان به بنایی با همین نام، علت نام‌گذاری چهل دختران باشد.
برخی از بناهای آرامگاهی در ایران به نام چهل دختران هستند و با نام‌های دیگری مثل بی‌بی، خاتون، دختر، بانو، مادر شناخته می‌شوند. ارادت به این بناها، ریشه در باورهای ایران باستان و اعتقاد به ایزدبانو ناهید دارد.
ویژگی‌های منار چهل دختران
این بنا با طول پایه ۸ ضلعی‌اش، ۲۹ متر ارتفاع دارد و دارای تزئین‌های آجرکاری زیبا و دو کتیبه، یکی به خط کوفی و دیگری به خط نسخ است. کتیبه‌ی آجری اول، دارای ۵ آیه ابتدایی از سوره طه است و کتیبه‌ی آجری دوم در پنج سطر و شامل جملات مذهبی و اسامی خلفای راشدین است که در دوره‌های بعدی و به واسطه تعصباتی که وجود داشت، تنها نام « علی بن ابی طالب» باقی مانده و بقیه از بین رفته‌اند.
کتیبه‌ی آجری سوم که به خط کوفی‌ست، در شش سطر تاریخ پایان یافتن بنا که به سال ۵۰۱ هجری برمی‌گردد، نوشته است و همچنین واقف آن «ابی الفتح بن محمد بن عبدالواحد نهوجی» را معرفی می‌کند.
نوع تزئینات مناره
بخش عمده‌ای از تزئینات آجری این منار خوشبختانه سالم مانده است که به صورت سه نمونه‌ی آجرچینی ساده، برجسته و معرق در بدنه‌ی منار دیده می‌شود. یکی از تزئینات زیبا و جالب توجه این منار، تکرار نقش ستاره شش پر، شبیه «ستاره داوود» است که از گذشته؛ پیروان دین‌های یهودی، مسیحی، بودایی، زرتشتی، اسلام و هندو آن را می‌شناختند.
در بالای منار چهل دختران، پنجره‌ای مستطیلی شکل با سرتاق چوبی و رو به جنوب ایجاد شده است که گویا برای اذان گفتن به کار می‌رفته است. در حال حاضر در حدود ۳/۵ متر از پی مناره که از ملاط آهک و سنگ لاشه ساخته شده، از سطح زمین بالاتر قرار گرفته که نمایی ناهموار به بخش زیرین بنا داده است.
نام قدیمی منار چهل دختران
این مناره در بین قدیمی‌های محل با نام منار «گارلنگ» نیز نامیده می‌شود و تغییر یافته نام کشیش جیمز گارلند است که یک انگلیسی زبان، مبلغ دین مسیحی مذهب پروتستان است که به مدت ۳۵ سال در محله‌ی یهودی نشین جوباره‌ی اصفهان و در یکی از خانه‌های مجاور این منار زندگی می‌کرد.
این فرد به تبلیغ مسیحیت در محله‌ی یهودی نشین مشغول بود و پس از درگذشت در آرامگاه ارامنه‌ی اصفهان به خاک سپرده شد.
مناره چهل دختران ، مناری با هویت
برخلاف سایر منارهای تاریخی در شهر اصفهان که اطلاعات دقیقی از سازندگان آن در دست نیست، سال ساخت و نام سازنده چهل دختران به روشنی ثبت شده است. این منار را می‌توان باهویت‌ترین منار و تنها منار کتیبه‌دار منفرد شناخت.
این منار دربرگیرنده‌ی ارزش‌های هنری و تاریخی است که به شماره ۲۳۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
