قهوه در مراسم عزاداری

سرو قهوه در مراسم عزاداری

سرو قهوه در مراسم عزاداری شاید در نگاه اول برای بسیاری عجیب باشد؛ ما عادت داریم قهوه را در کافه‌ها ببینیم و می‌توان گفت هنوز هم، در مقایسه با چای، یک نوشیدنی معمول نیست، چه برسد به اینکه پای آن به مراسم عزاداری باز شود. جالب است بدانید سرو قهوه در مراسم عزاداری یک سنت است و به امروز و دیروز ختم نمی‌شود و البته قهوه‌ای که در مراسم عزاداری سرو می‌شود با همه‌ی قهوه‌های مرسومی که می‌شناسیم تفاوت دارد؛ در زیر به انوع سرو آن می پردازیم .

قهوه، نوشیدنی مخصوص سوگواری

برای بسیاری از ما قهوه یک نوشیدنی معمول نیست و هنوز هم شنیدن پرسش «قهوه یا چایی؟» که برای پذیرایی پرسیده می‌شود همه‌جاگیر نشده است. با این اوصاف برخوردن به رسم سرو قهوه در مراسم سوگواری می‌تواند جالب باشد.
نباید فراموش کرد که عمر مصرف قهوه در ایران بیش از قدمت مصرف چای سیاه است، اما مصرف چای سیاه با قدمتی نزدیک به یک قرن آن‌قدر راحت توانست دیگر نوشیدنی‌های سنتی ایرانی، از دمنوش‌ها و عرقیات گرفته تا قهوه، را کنار بزند که باورش برای بسیاری سخت است. بااین‌همه شما هنوز هم می‌توانید رسم قهوه‌خوری را در بسیاری از مراسم روزمره‌ی ایرانی پیدا کنید و مراسم سوگواری یکی از آن‌هاست.

کافی است در ایام عزاداری به جنوب کشور سری بزنید که رسیدن عطر قهوه به مشام‌تان زنده‌بودن این رسم را برایتان ملموس کند؛ اگر هم گذارتان به یزد بیفتد، خواهید دید که این رسم همچنان پای ثابت مراسم عزاداری است و یزدی‌ها نیز با سرو قهوه در مراسم عزاداری از عزاداران پذیرایی می‌کنند. اگر ساکن تهران هستید و گذارتان به جنوب کشور یا یزد نمی‌افتد، جای نگرانی نیست؛ چون برای دیدن این رسم و نوشیدن این قهوه راه درازی ندارید؛ کافی است سری به محله‌های دماوند بزنید که با قهوه در مراسم عزاداری از شما پذیرایی کنند.

تفاوت قهوه در مراسم عزاداری با دیگر قهوه‌ها

قهوه روش‌های مختلفی برای دم‌کردن دارد. روش‌های معمول آن را همه می‌شناسند؛ از قهوه فرانسه گرفته تا قهوه اسپرسو و ترک و دیگر انواع فراوان قهوه. طرز تهیه قهوه در مراسم عزاداری اصلاً پیچیده نیست؛ شاید به طرز تهیه قهوه ترک شبیه باشد، اما از بسیاری جهات متفاوت است. منهای بعضی از روش‌های خاص تهیه‌ی قهوه، مثلا کلد برو، آماده‌کردن اغلب قهوه‌ها زمانی نمی‌گیرد، اما قهوه در مراسم عزاداری بسیار متفاوت است و در رسم یزدی آن ۶ ساعت زمان خواهد برد. این قهوه ظرف مخصوص خود را برای آماده‌کردن دارد که به آن «گم‌گم» می‌گویند؛ سرو قهوه در مراسم عزاداری هم در ظرف خاصی انجام می‌شود که در مناطق جنوبی «دله» نام دارد؛ دله جزو نمادهای شهرهای جنوب ایران است و شما می‌توانید آن را در بسیاری از میدان‌های شهرهایی مانند اهواز، آبادان، شادگان، خرمشهر و غیره مشاهده کنید. ساکنان جنوب کشور به این قهوه «دله قهوه» می‌گویند.

ظرف سرو قهوه در مراسم عزاداری هم خاص است؛ این ظرف که در بسیاری از نقاط جای خود را به لیوان‌های کاغذی امروزی داده، در اصل، فنجانی بوده است بدون دسته، در اندازه‌ای شبیه به فنجان‌های اسپرسوخوری معمولی. عرب‌ها و ساکنان جنوبی ایران به این ظرف «فنیان» می‌گویند.

طرز تهیه دله قهوه برای مراسم عزاداری

طرز تهیه دله قهوه یا همان قهوه عربی آداب خاصی دارد؛ از رست قهوه تا آماده‌شدن آن. دانه‌ی رست‌نشده‌ی قهوه رار روی آتش زغال برشته می‌کنند؛ میزان رست قهوه باید لایت یا مدیوم باشد؛ سپس آن را در هاون می‌کوبند تا نرم نرم شود. سپس آب را به‌اندازه‌ی هر نفر یک فنجان، در گم‌گم و روی آتش زغال جوش می‌آورند. وقتی آب جوش آمد به‌مدت ۳۰ ثانیه آن را از روی شعله برمی‌دارند که خنک شود. سپس قهوه را به‌اندازه‌ی یک قاشق غذاخوری برای هر نفر روی آن می‌ریزند که بیست دقیقه خوب جوش بخورد و دم بکشد. سپس آن را درون دله می‌ریزند و اجازه می‌دهند تقریباً‌ ۱۰ دقیقه سرد شود و سپس آن را سرو می‌کنند. در حین آماده‌شدن قهوه نباید آن را هم زد.

جنوبی‌ها و عرب‌ها معمولاً به دله قهوه ادویه‌هایی مانند هل، دارچین، میخک یا زعفران اضافه می‌کنند؛ می‌توانید ادویه را با پودر قهوه مخلوط کنید.

روش ایرانی‌ترشده‌ای هم برای طرز تهیه این قهوه برای مراسم عزاداری هست؛ در این روش بعد از جوش‌آمدن آب، به‌مدت ۳۰ ثانیه آن را از روی شعله برمی‌دارند و سپس قهوه را به آن اضافه می‌کنند؛ همچنین پس از افزودن قهوه، نزدیک به دمای جوش، وقتی فوم قهوه شروع به بالاآمدن کرد، قهوه را از روی شعله برمی‌دارند که خنک شود؛ سپس دوباره این کار را تکرار می‌کنند.

آداب سرو قهوه در مراسم عربی

در مراسم ختم و عزاداری یک نفر مسئول پذیرایی با قهوه است. او دله را در چپ می‌گیرد و فنجان را در دست راست؛ نکته اینجاست که باید قهوه را با دست راست به میهمان تعارف کنید. میهمان هم باید قهوه را با دست راست بگیرد. بعد از خوردن قهوه، اگر میهمان دیگر قهوه میل ندارد، باید با تکان‌دادن دست چپ آن را نشان دهد. کسی که مسئول سرو قهوه در مراسم عزاداری است قهوه را از سمت راست عزاداران میان آن‌ها پخش می‌کند.

قهوه یزدی

یکی از نقاط ایران که قهوه‌ی خاص و آداب خاص خودش را دارد یزد است و این قهوه را هم با نام قهوه یزدی می‌شناسند. تفاوت عمده‌ی قهوه یزدی و دله قهوه که درواقع هر دو در مراسم ختم و عزاداری سرو می‌شود در زمان تهیه آن است؛ دله یزدی زمانی بسیار طولانی‌تری برای آماده‌شدن نیاز دارد؛ چیزی نزدیک به ۶ ساعت.

طرز تهیه قهوه یزدی

برای تهیه قهوه یزدی پودر قهوه ترک را با آب و هل و گلاب و از همه‌ مهم‌تر نبات در ظرف مسی می‌ریزند؛ نبات مهر یزدی‌بودن این قهوه است. سپس کتری یا دیگ مسی را روی شعله‌ی بسیار کم قرار می‌دهند و اجازه می‌دهند برای ۶ ساعت دم شود. به‌این ترتیب عطروبوی این قهوه تمامی محل را خواهد گرفت. قهوه‌ای که برای تهیه قهوه یزدی استفاده می‌شود لایت یا مدیوم‌رست است، اما قهوه‌ای که به دست می‌آید و در مراسم عزاداری سرو می‌شود معمولاً قهوه‌ی بسیار غلیظی است و برای سرو آن از فنجان‌هایی در اندازه‌ی فنجان اسپرسوخوری استفاده می‌شود.

یزدی‌ها این قهوه را در مراسم‌های دیگر هم استفاده می‌کنند و به‌قول خودشان برای «پرسه یا روضه» کاربرد دارد.

منبع : سیری در ایران