قلعه دختر یا قیزقالاسی یک اثر تاریخی در شهر میانه بنایی به شکل چندضلعی آجری است که در دو کیلومتری شمال پلدختر در مسیر جاده ابریشم بر بلندای کوهی بنا شده است. مورخان بنای این قلعه را بر اساس مصالح به کار رفته و هم زمانی با سایر قلعه های ساخته شده در سرتاسر ایران مربوط به قرن ۷ هجری تخمین زده اند.
این قلعه در ۲ کیلومتری جبهه شمالی پل دختر واقع شده است، بر روی صخره بزرگ و قلل تیز تیغه ای بالای کوهی به شکل کثیرالضلاع غیر منظم از سنگ و آجر که دور آن باروئی از سنگ کشیده و بنا شده است. بلندی دیوار که باروی قلعه محسوب می شود در حدود ۴ متر است. در دیوار قلعه دو مدخل ساخته شده که هرکدام سه متر بلندی دارند و در بالای یکی از آن مدخل ها کتیبه ای وجود داشت که در حال حاضر اثری از آن باقی نمانده است. از وضع ساختمان و مصالح به کار رفته در قلعه می توان دقیقاً حدس زد که بنای قلعه نسبت به پلدختر قدیمی است.
یکی از مدخل ها که گویا در خروجی یا راه فرا می باشد در قسمت شمالی قلعه قرار گرفته و از میان تخته سنگ های صعب العبور و پرتگاه ها می گذرد. در بالای باروی قلعه (دیوار قلعه) آثار ۱۶ برج مخروبه وجود دارد که به نظر می رسد برج های مراقبت و نگهبانی بوده اند. آب مشروب ساکنان قلعه به واسطه جمع شدن آب برف و باران در دو منبع بزرگ بسیار جالب سنگی به طول و عرض تقریبی ۱۵*۱۰ و به ارتفاع ۱۰ متر به صورت سده تامین می شد. این قلعه از وسایل ایمنى و آب انبار برخوردار است و در آن کلیه تدابیر لازم براى زندگى طولانى در داخل آن فراهم بوده است.
علت نامگذاری این بنا و بناهای مشابه به نام دختر دست نیافتنی بودن آن است و عموماً پیوندی با آناهیتا یا ناهید، ایزد بانوی ایرانی دارند. این الهه مظهر آب و باروری بود و تمسک به آن در میان ایرانیانی که اغلب در مناطقی کویری زندگی می کردند و با کمبود آب مواجه بودند طبیعی به نظر می رسید. بناهای یادمانی آناهیتا بیشتر مربوط به دوره ساسانی است و ریشه در باورهای باستانی ایرانی دارد.
مصالح به کار رفته در این قلعه تنها خشت خام و گل رس است. بقایای قلعه دختر دورنمای گذشته دراز این شهر و نام آن آتشکده آناهیتا یادآور پرستش آناهیتای باستانی، ایزدبانوی آب و باروری است. صخره ای که قلعه بر فرازش ساخته شده در حدود ۴۰۰ متر بلندی دارد و سطح بام آن بیش از ۲۰ هکتار است.
افسانه است که در کرمان قلعه ای وجود دارد که دختری بر آن فرمانروایی می کرده و با طلسمی که در دست داشته، مانع از فتح آن می شده است.
دستور تخریب قلعه را شاه عباس صادر کرده است به دلیل اینکه پناهگاه سارقین قطاع الطریقی بود که بر این کوهستان‌ها استیلا داشتند. باستان‌شناسان بزرگی در قرن‌های گذشته از میانه عبور کرده‌اند و این قلعه را ستوده‌اند و از اقدام شاه‌عباس در تخریب قلعه گله کرده‌اند.
چشم انداز زیبای این قلعه، مناظر چشم نوازی را به وجود آورده است.
مجله اینترنتی گردشگری سپاهان (کوله)
آناهیتا جعفری
