شهر دزفول

دزپل، دژپل، دزفیل و دژپیل یا دزفول

دزپل یا دژپل را در اصطلاح محلی دزفیل و دژپیل گویند و معرب آن دسفول است. دزفول در زمان ساسانیان همزمان با پلی که در کنار آن بر روی رود دز به منظور برقراری ارتباط بین پایتخت جدید یعنی جندی‌شاپور و شوشتر ساخته شد، بنا شده است.

دزفول در اصل اندامیش نام داشت و تا اوایل قرن سیزدهم نیز به همین نام معروف بوده است. احتمالا نام دزفول یا دزپل از نام همان پل مشتق گردیده است. دز به معنی قلعه است. شهر دزفول در روی تپه‌ای به ارتفاع دویست و ده متر از رودخانه بنا شده و سردابهای عمیقی دارد.

دزفول مانند شوشتر مدتها تحت‌الشعاع جندی‌شاپور بود و پس از ویران شدن آن، رونق یافت، سپس به سبب عدم توجه به تعمیر شبکه آبیاری عهد ساسانی، آسیب دید. دزفول از هجوم مغول محفوظ ماند، ولی بعدا تحت فرمان ایلخانان در آمد، در مقابل امیر تیمور مقاومتی نشان نداد. نادرشاه چند بار به دزفول آمد و برای حفظ آن در مقابل لران قلعه دزشاه را در نزدیکی دزفول کنونی بنا نهاد.

مراکز دیدنی

آسیاب‌های قدیمی رعنا و گله‌گه
آرامگاه یعقوب لیث صفاری
تپه چغامیش
شهر باستانی جندی شاهپور
حمام وزیر
حمام کرناسیون
پل دزفول
پل کرخه
کاروانسرای دزفول
بند بالا رود
منطقه حفاظت شده دز
دریاچه سد دزفول
هور مزرعه
مسجد جامع دزفول
مسجد لب خندان
مسجد علیشاه
بقعه ابو دانیال
بقعه پیر روبن
بقعه شاه رکن الدین
بقعه علی مالک
آبشار شوی
پارک خانواده دزفول
پل قدیم دزفول

مکان های دیدنی و تاریخی

از قدیمی‌ترین آثار تاریخی شهر می توان به محوطه های پیش از تاریخ، شهر قدیمی جندی شاپور(اولین مرکز دانشگاهی ایران)، پل ساسانی(با ۱۴ دهانه اصلی و ۱۲ دهانه فرعی)، بافت‌زیبای‌معماری سنتی و بناهای قدیمی اشاره نمود. آسیاب های دزفول، مسجدجامع،‌بقعه سبز قبا، بازار قدیم شهر، مسجد لب خندق، بقعه شاه ابوالقاسم،مجموعه تاریخی شاه رکن‌الدین، بقعه محمد‌بن‌جعفر‌طیار(ع) ، بقعه‌رودبند و خانه تیز نو(اداره میراث فرهنگی دزفول) از جمله مناطق دیدنی و تاریخی این شهرستان به شمار می‌آیند.

صنایع و معادن

صنایع کارخانه‌ای دزفول بسیار زیاد و متنوع است. کارخانه‌های گچ پاکتی، موزاییک سازی، آجر سفال، آجرهوفمن، لوازم ساختمانی، قیر سازی، بافندگی، تولید پوشاک، تولید مواد غذایی، یخچال و فریزر سازی، تولید تیرچه و بلوک ساختمانی، تهیه و تولید منبع های فلزی، اطاق سازی کامیون و وانت، ساخت ادوات کشاورزی، ‌سنگبری آهک پزی و انواع کارخانه های صنایع غذایی از قبیل کمپوت سازی، ‌تولید ماکاورنی، تولید شکر و … در این شهرستان فعالیت دارند. معادن شن و ماسه که تحت نظارت دولت است‌در ۳ مسیر زیر قرار دارد.
۱-معدن مسیر رودخانه دز واقع در جنوب شهر دزفول
۲-معدن گلال کهنگ واقع در ۲۱ کیلومتری جنوب خاوری دزفول
۳-معدن مسیر رود کرخه واقع در ۲۲ کیلومتری باختر دزفول
هم‌چنین می توان به معادن سنگ کچ نمک روستای ایسپره ( واقع در ۵ کیلومتری سردشت ) و معدن متروک سنگ سیلیس دار ( واقع در خاور پل کهنک ) ۲۲ کیلومتری جنوب خاوری دزفول اشاره کرد.

کشاورزی و دام داری

کشاورزی در این شهرستان در رده بالایی از تولید قرار گرفته و شغل اصلی اهالی دزفول به شمار می رود. دشت حاصل خیز دزفول و وجود رودخانه های مهمی از قبیل دز و کرخه باعث شده که انواع تولیدات کشاورزی و باغ‌داری از قبیل گندم، جو، برنج، بنشن، نباتات علوفه ای، پنبه، تره بار، چغندر قند، نیشکرو مرکبات مختلف به خصوص پرتقال در این ناحیه به دست آید. نوع کشت غالبا آبی است و روش کشت به دو صورت مکانیزه و نیمه مکانیزه انجام می شود. علاوه بر این دو مرکز کشت و صنعت مدرن و بزرگ در حوالی دزفول و دو مرکز تحقیقات کشاورزی در سطح این شهرستان مشغول فعالیت هستند.دام‌داری نیز در شهرستان دزفول بسیار فعال بوده و شامل پرورش گوسفند، بز، گاو، گاومیش، شتر و انواع طیور بومی می شود. هم‌چنین دام‌داری های صنعتی به تعداد بیش از ده واحد در نقاط مختلف این شهرستان دایر شده که شامل شش واحد گاوداری های شیری و چهار واحد پروار بندی می شود. این دام‌داری ها به صورت مدرن و با امکانات خوب اداره می شوند.

مشخصات جغرافیایی

شهرستان دزفول یکی از شهرستان های استان خوزستان است که از شمال به شهرستان های اندیمشک و الیگودرز(استان لرستان) از خاور به بخش های لالی ( شهرستان مسجد سلیمان) وگتوند (شهرستان شوشتر) و از جنوب و باختر به شهرستان شوش محدود می گردد. شهرستان دزفول از ۲ بخش مرکزی و سردشت تشکیل شده است. در این شهرستان تنها منطقه شهری دزفول به عنوان مرکز شهرستان محسوب می شود. شهر دزفول مرکز شهرستان دزفول از نظر جغرافیایی در ۴۸ درجه و ۲۴ دقیقه ی درازای خاوری و ۳۲ درجه و ۲۲ دقیقه ی پهنای شمالی و در ارتفاع ۱۴۰ متری از سطح دریا واقع شده است. آب و هوای شهرستان دزفول گرم و خشک است و مهم ترین رودخانه آن دز است. شهرستان دزفول دارای یک فرودگاه بوده و خط آهن سراسری کشور نیز از نزدیکی این شهر (اندیمشک) عبور می کند وراه های زمینی دزفول عبارتند از:
بزرگ‌راه دزفول – اندیمشک به درازای ۱۰ کیلومتر
راه‌ آسفالته اصلی دزفول – شوشتر به درازای ۶۷ کیلومتر
مسیر آسفالته دزفول – لالی به درازای ۸۵ کیلومتر

وجه تسمیه و پیشینه تاریخی

«دزپل» یا «دژپل» را در اصطلاح محلی دزفیل و دژپیل گویند و معرب آن دسفول است. دزفول در زمان ساسانیان همزمان با ساختن پلی در کنار آن بر روی دز به منظور برقراری ارتباط بین پایتخت جدید یعنی جندی شاپور و شوشتر بنا شده است. دز به معنی قلعه می باشد و احتمالا نام دزفول یا دزیل از نام همان پل مشتق شده است. دزفول در اصل «اندامیش» نام داشت و تا اوایل قرن سیزدهم نیز به همین نام بوده است. شهر دزفول در روی تپه‌ای به ارتفاع ۲۱۰ متر از رودخانه بنا شده و سرداب های عمیق دارد. دزفول مانند شوشتر مدت‌ها تحت الشعاع جندی شاپور بود و پس از ویران شدن آن رونق یافت. سپس به سبب عدم توجه به تعمیر شبکه آبیاری درعهد ساسانی آسیب دید. دزفول از هجوم مغول محفوظ ماند اما بعدها تحت فرمان ایلخانان درآمد و در مقابل امیر تیمور مقاومتی نشان نداد. نادر شاه چند بار به دزفول آمد و برای حفظ آن در مقابل لران، قلعه «دز شاه» را در چند کیلومتری شمال خاوری شهر بنا نمود. در طول تاریخ بعد از اسلام دزفول گاهی آباد و گاهی ویران گردید اما پیشرفت واقعی آن پس از ایجاد سد دز در ۳۰ سال اخیر به وجود آمد. این شهرستان در طول جنگ آسیب های زیادی دید و پس از جنگ بازسازی شده و اکنون به زیبایی و آبادی یک شهرستان معمولی است.

منبع: سیری در ایران