دره شمخال از زیباترین و رازآلودترین دره‌های ایران در نزدیکی قوچان است. بازدیدی از این دره پرپیچ و خم می‌تواند یکی از جذابترین تجربه‌های طبیعت‌گردی باشد.
دره شمخال دره‌ای کم‌نظیر و زیباست که آب و هوایی مطلوب داشته و از حیات وحشی متنوع برخوردار است. دره معمولا به فرو رفتگی میان دو کوه گفته می‌شود که در یک جهت گسترش یافته باشد. دره‌ها u شکل یا شکل vو یا ترکیبی از هردو هستند. برخی دره‌ها نیز به دره‌های رودخانه‌ای معروف هستند که از حرکت رودخانه شکل می‌گیرند و که شکل دقیق آنها به مشخصات جریان آب بستگی دارد. بخشی از دره شمخال را نیز که آب از درون آن می‌گذرد، می‌توان یک دره رودخانه‌ای محسوب کرد. این دره زیبا و رویایی که در استان خراسان رضوی واقع شده است یکی از کم‌نظیرترین دره‌ها در ایران است.
دره شمخال در ۲۵ کیلومتری شهر مرزی باجگیران در کناره شمال شرقی ایران و نزدیک کشور ترکمنستان و ۸۰ کیلومتری قوچان قرار دارد. مهم‌ترین علت آب و هوای مناسب این دره، وجود آب زیاد است که از پیوستن رودخانه‌های شارک قرچه، دربادام، شمخال و اضافه شدن چشمه‌های گوناگون در مسیر است. دره شمخال نام خود را از روستایی کوهپایه‌ای به همین نام گرفته از شمال شرقی به کوه آسمله و از جنوب شرقی به رودخانه دایمی کال شمخال محدود است. چشمه‌های ابتدای دره در ادامه تبدیل به رودخانه‌ای پرآب می‌شوند که شالیزارهای درون‌گر را سیراب می‌کند. طول دره شمخال در حدود ۱۸ کیلومتر است و ارتفاع دیواره آن تا ۲۰۰ متر برآورد شده است. در قسمت‌های زیادی از این دره زیبا درختان گردوی جنگلی بسیاری با قدمت‌هایی بیشتر از ۲۰۰سال وجود دارند که به این دره زیبا، جلوه خاصی بخشیده‌اند.
دره شمخال با دیواره‌های بلند و عرض کم، طبیعتی کم‌نظیر و خاص دارد. طول این دره در حدود ۱۸ کیلومتر و ارتفاع آن تا ۲۰۰ متر برآورد شده است. در فاصله ۱۰ کیلومتری از ابتدای دره، فضای جذاب و دیدنی با نام «حمام آب» وجود دارد که پذیرای تعداد زیادی از گردشگران در فصل تابستان است. در این دره درختان گردو نیز وجود دارد که بوی عطر آنها با وزش نسیم با رطوبت موجود در دیواره‌های سنگی دره، پیوند خورده و فضایی خوش عطر و امیدبخش را ایجاد می‌کنند. دره شمخال دیواره‌هایی عظیم و مستحکم دارد که مانند دژی رودخانه را در دل خود جای داده‌اند. در مدخل ورودی دره، رودخانه‌ای فصلی جاری است که خود چشم‌انداز زیبایی را برای ورود به دره ایجاد کرده است.
دره شمخال یک دره مستقیم نیست و در مسیر خود پیچ وخم‌های بسیار دیدنی و جذابی دارد و هر پیچ و خم آن، تصویری جدید و چشم‌اندازی ویژه را به نمایش می‌گذارد. هرچه به جلوتر بروید به دلیل وجود چشمه‌سارهای زیبای مسیر و آبشارهای جاری از اطراف صخره پرآب‌تر و جذاب‌تر می‌شود، در عین حال به زلالیت و شفافیت آن نیز افزوده می‌شود. دره شمخال همانند ماری است که باید همه آن را گشت و تمامی زیبایی‌هایش را لمس کرد. دره شمخال علاوه بر پر پیچ و خم بودن، شیب ملایمی هم دارد که در ورودی خود روستایی به همین نام با بافت مسکونی متراکم را جای داده و استمرار آن در میان دره خوش آب و هوای شمخال موقعیت منحصر به فردی به این روستا داده است.
دره شمخال علاوه بر داشتن درختان گردو، درختان متنوع دیگری نیز دارد. پوشش گیاهی این دره درختانی شامل انجیر، زردآلو، چنار، بید، سپیدار، تمشک، موسیر، آنوخ(کاکوتی)، چریش، هفشان، گون، ریخوک، زرشک، گژی(زالزالک) و سدها گیاه وحشی و دارویی دیگر است. دره شمخال یکی از خاص‌ترین و رازآلودترین مناطق ایران است که تا لحظه آخر چشم‌ها را به تمام زیبایی‌های خود، خیره می‌کند. برای رفتن به این دره باید از راه قوچان بروید. مقدار مسافت از قوچان تا رسیدن به دره شمخال در حدود ۸۰ کیلومتر است. تابلویی که در ابتدای مسیر نصب شده می‌تواند راهنمای گردشگران باشد.
با وارد شدن به دره شمخال آرامشی عجیب که حاصل از قرار گرفتن در طبیعت و یک فضای طبیعی است سراسر وجود شما را فرامی‌گیرد. صدای خروش رودخانه، صخره‌های بلندی که شما را احاطه می‌کنند و تنها شما می مانید و آسمان، دور از هر گونه هیاهوی شهر و ماشین و حتی به دور از امواج تلفن همراه، دره شمخال فقط طبیعت است و طبیعت. در این لحظه و در این فضای رویایی است که آرامش واقعی را می‌توان احساس کرد. همین صحنه‌هاست که چنین فضای رویایی و آرامش‌بخشی را برای شما به ارمغان می‌آورد.
بهترین فصل برای بازدید از دره، فصول بهار و تابستان هستند. دره شمخال یک مسیر طولانی و پرپیچ و خم دارد. طبیعی است که طی کردن تمامی مسیر و بازدید دقیق از تمامی بخش‌های دره در چند ساعت امکان‌پذیر نیست. اگر قصد دیدن طبیعت دره شمخال و لذت بردن از آن را دارید بهتر است برنامه‌ای دوروزه را برای خود تدارک ببینید. در محل دره شمخال منطقه حمام اول و کبوترخانه بخش‌هایی از دره هستند که می‌توانید شب را در آنجا اقامت کنید. حمام اول چشمه‌هایی جاری و زیبا دارد و در آن زمین مسطح زیادی وجود دارد از این رو برپا کردن چادر برای ماندن در شب در این مکان، بهتر است. کبوترخانه نیز یک چشمه کم آب دارد که به ضرورت می‌توان از آن استفاده کرد. برای برنامه‌هایی که از صبح آغاز می‌شود اقامت در کبوترخانه بهترین گزینه است، چرا که روز اول ۱۱ کیلومتر پیموده شده و روز بعد برنامه سبکتری در پیش است. فاصله بین حمام اول و حمام دوم در مسیر در حدود چهار صخره است که در گذشته با نردبان به‌سازی شده بود، ولی در حال حاضر نردبانی نیست و با کمی دقت می توان بدون طناب پایین آمد.
امروزه طبیعت‌گردی یگی از جذابترین جنبه‌های گردشگری است و بسیاری به این منطقه سفر می‌کنند و از طبیعت زیبای آن لذت می‌برند. نکته‌ای که باید به آن دقت کرد این است که داشتن کفش مناسب برای رفتن به این مکان از ضروریات سفر است، به این دلیل که برای طی کردن مسیر شاید مجبور باشید که بارها از مسیرهای آبی عبور کنید.
زهرا آذرنیوش
