جشن های بختیاری ها

جشن و آیین های بختیاری ها

چهارمحال و بختیاری در زاگرس میانی با استانهای اصفهان، خوزستان، لرستان و کهکیلویه و بویراحمد همسایه است به همین دلیل برخی از مردم در این استان اشتراکاتی با سایر مردم استانهای دیگر دارند. بخشی از این اشتراکات در آیین ها و فرهنگ و آداب منطقه نیز دیده می شود اما برخی از این آداب و آیین ها مختص چهارمحال و بختیاری است و در هیچ کجای ایران یافت نمی شود.

بختیاری ها برای جشن ها و عیدهای ملی و مذهبی ، به ویژه عید نوروز و مراسم سیزده بدر و بزرگداشت تولد حضرت محمد (ص) و امامان و عیدهای قربان ، غدیر و فطر ، اهمیت خاصی قائلند . در این گونه آیین ها ، محل چادرهای خود را تغییر می دهند و درجاهای سبز و خرم که دارای آب کافی باشد چادر می زنند .

شب عید در چادرهای خود می مانند ولی روز اول عید با لباسهای مخصوص کلاههای لری را کج به سر می گذترند و به دید و بازدید می پردازند . بختیاری ها معتقدند لباس سیاه عزا را باید تا پیش از نوروز از تن درآورند زیرا در غیر اینصورت باروری و نعمت از طایفه رخت برخواهد بست . روز ۱۳ فروردین ( سیزده بدر ) از گل های صحرایی تاج گل می آرایند و بر روی مشک دوغشان می گذارند .

جشن خرمن

در پایان فصل برداشت محصول برخی از کشاورزان آیین های خاصی دارند که رویکرد آنها هم گرایی و دورهمی بودن است.
برپا کردن کرسی با آتش زغال و چوب افرا، پختن آش کشک و بو دادن گندم و برنج و شاهدانه در فصل پس از برداشت محصول در بین کشاورزان رایج بوده است.
خواندن قصص قرآنی، نقالی و شاهنامه خوانی، ‘اقبال هندوانه ای’ و بررسی میزان کشت و برداشت محصول از دیگر برنامه های دورهمی کشاورزان پس از برداشت محصول است که هنوز در برخی از مناطق استان رایج است.

پوشش زنان و مردان و موسیقی و رقص و شعر در ایل بختیاری پیوند جاودانه ای با زندگی ایلی یافته است .
مقام های موسیقی ایل بختیاری ، به نام بیت معروف هستند ، تعداد این مقام ها نزدیک به ۲۰ تا ۲۵ مقام است و از مشهورترین آنها به مقام گله داری ، برزگری ، ابوالقاسم خان ، مقام شیر علی مردون می توان اشاره کرد .

هر طایفه و تیره نوازندگان محلی ویژه ای دارد که به آنها توشمال می گویند : توشمال ها دارای طایفه و محل زندگی جداگانه ای هستند هزینه ها و خرج سالیانه خود را با شرکت در مراسم عروسی ، عزاداری و سنت های دیگر به دست می آورند و به کار زراعت و دامداری نیز می پردازند .

هر روستا دلاک مخصوص به خود دارد که در زمان برداشت محصول همه به سهم خود کمک هایی به او می کنند هر روستا نیز یک توشمال برای خود انتخاب کرده است که در زمان لازم برای اجرای مراسم از او دعوت می کنند وهنگام برداشت محصول مزد او را نیز می پردازند .

دسته ای از توشمال ها ، دوره گرد هستند ، یعنی تابستانها به ییلاق و زمستان ها به قشلاق کوچ می کنند . توشمال ها دختر غیر را به زنی نمی گیرند و زن هم به غیر نمی دهند.

توشمال ها مردمی عاشق پیشه و شاعر مسلک اند که بیش تر وقت زندگی روزانه خود را صرف ساختن بیت ها ، لطیفه ها ریال ضرب المثل ها و متل ها می کنند . آنان در بوجود آوردن آثار و ادبیات عامیانه سرزمین بختیاری سهم بسزایی دارند .

توشمال ها پسربچه هایشان را از کودکی همراه خود به مجلس عروسی و عزاداری می برند تا شرم و کمرویی آنها برطرف گردد و با شغل آینده خویش آشنا شوند . بدین خاطر کودکان توشمال از دوران کودکی مجبور به آموختن ساز و دهل هستند .

بختیاری ها توشمال ها را مردمی پایین تر از خود می دانند . هر چند خود به این موضوع واقفند که توشمال ها در غم و شادی آنها شریکند و اگر توشمالی برای عروسی آنها پیدا نشود عروسی سر نخواهد گرفت .

توشمال ها در نواختن پیاپی سازو دهل مقاومت عجیبی دارند و ساعت ها بدون خستگی آهنگ های گوناگون می نوازند و در موقع راحت باش چای فراوان می خورند و سیگارهای پی در پی می کشند .

عروسی بختیاری ها

در ایل بختیاری عروسی سنتی با تزئین سیاهچادر با بافته ای به نام ‘شیردنگ ‘ انجام می شود که این شیردنگ ها بافته دست زنان عشایری است و توپ های پشمی رنگی گره زده ای هستند که در رنگ های مختلف ساخته می شود.
در روز عروسی همه افراد طایفه و مهمان زیر سیاه چادرها یا به زبان محلی ‘ بهوم’ جمع می شوند و سرنا نوازی، کرنا نوازی، چوب بازی و دستمال بازی از برنامه های این جشن است.

در روز عروسی برخی از اقوام داماد برای او هدیه های مختلفی از جمع چندین راس گوسفند، فرش دستبافت، پول و اسکناس به همراه می آورند.
برای خانواده عروس هنگام قند شکستن، پارچه های رنگی ابریشمی آورده می شود و در نهایت در برخی از طایفه ها هنوز به شکل سنتی عروس و داماد سوار بر اسب دور سیاهچادر اسب سواری می کنند.

ابزارهای موسیقی آنها عبارتند از : دهل ، نی ، کرنا ، طبل ، سنتور و در میان آنها نی زن و سنتور زن ماهر نیز وجود دارد .

در پژوهش های محلی به انجام رسیده بیشتر آهنگ های بختیاری را مربوط به عشق و عاشقی جوانی یا روری از فراغت یار دانسته اند از آهنگ همای محلی و معروف بختیاری از مندیر ،چوشاهین به کمند ، عبدممد للری را میتوان نام برد .

بیشتر بختیاری ها در سوارکاری نهایت مهارت را دارند و از جمله سرگرمی های ایشان در مراسم عروسی و جشن ها انجام سوارکاری و حرکات قیقاج با تفنگ است .
فیلبرگ یکی از مشرق شناسان در مطالعه ای که در ایل پاپی لرستان انجام داده است به خالکوبی زنان ایل اشاره کرده است و به نقل از یک زن لر می نویسد :

از زن مسن تری درباره خالکوبی چانه اش پرسیدم ، این خال ها و خالکوبی به چه کار می آید ؟

در مرحله اول پاسخ داد : برای سیل (یعنی جهت تماشا ) در مفهوم زیبایی و شاید به مثابه زیور و سپس پاسخ داد : برای تولد و این درحالی بود که با انگشت پسرهایش را که در اطرافش نشسته بودند نشان می داد . از سخن او چنین استنباط می شود که زن ها برای پسردار شدن خالکوبی می کنند ( مکین روز ۱۳۷۳)

در بسیاری از ایل های بختیاری نیز خالکوبی نوعی درمان است ، خال هایی که روی چانه و ابرو صورت می گیرد به صورت یک خط با دو نقطه در دو طرف آن که علتش به قول خودشان جهت معالجه باد است .

منبع : سیری در ایران