آشنایی با روستای امامه
در دامنه های جنوبی البرز مرکزی، پشت پیچ و خم های بخش رودبار قصران شهرستان شمیرانات یکی از بزرگ ترین روستاهای این بخش به نام امامه قرار دارد که به دو بخش امامه بالا و امامه پایین تقسیم می شود. این روستای زیبا شهرت خود را بیشتر مدیون قلعه تاریخی مازیار است که در بالاترین نقطه روستا، خودنمایی می کند. وقتی وارد روستا می شوید اولین چیزی که توجه تان را جلب می کند باغ های پربار میوه هایی مثل گردو و سیب های سرخ شمیران است که تا ماه مهر زینت بخش این روستای زیبا هستند. روستا به خاطر وجود چشمه های خروشان، بسیار پر برکت است و آب بخش وسیعی از مناطق اطراف خود را تامین می کند. اما جذاب ترین نکته درباره این روستا دخترکی است که سال ها پیش وقتی گوسفندانش را حوالی امامه به چرا برده بود شاه قاجار را یک دل نه صد دل شیفته خود کرد و بعدها عزیز دردانه شاه شد. او کسی نبود جز انیس الدوله!
روستای امامه، وعده گاه سوگلی دربار و شاه قجری
در دوران قاجار بیشتر روستاهای ییلاقی اطراف تهران شکارگاهی برای شاهان این دوره محسوب می شده است. در یکی از روزها وقتی ناصرالدین شاه برای شکار به ییلاق شمال شرق تهران یعنی همین روستای امامه می رود دختر چوپانی به نام “فاطمه” را در آن جا می بیند و با او به گفت و گو می پردازد. شاه از شیرین بیانی دخترک بسیار خوشش می آید و تصمیم می گیرد تا دخترک ۱۶ ساله را به عقد خود در آورد. فاطمه در دربار شاهی به تحصیل می پردازد و به کمالات خاصی می رسد. در اصل شاه، فاطمه را جایگزین “جیران” سوگلی قبلی خود می کند و بعدها به دستور وی لقب ” انیس الدوله” را برایش انتخاب می کنند. انیس الدوله همان دختری است که با شکستن قلیان های حرمسرا شاه را مجبور به پیروی از فتوای میرزای شیرازی درباره منع تنباکو کرد و اولین بانوی دربار بود که به اروپا (روسیه) سفر کرد اما خیلی زود و به خاطر ناسازگاری با فرهنگ آن ها به تهران بازگشت. انیس الدوله بسیار به شاه وفادار بود و بعد از ترور شاه تا زمان مرگ عزاداری کرد.
بعد از ازدواج انیس الدوله با ناصر الدین شاه اتفاقات خوبی برای روستا افتاد و امکانات زیادی به آن ها تعلق گرفت. سال ها بعد وقتی که داشتن نام خانوادگی برای مردم اجباری شد بسیاری از خانواده های روستا نام خانوادگی “انیسی” را برای خود انتخاب کردند و هم اکنون نیز طایفه انیسی در این روستا زندگی می کند.
در ادامه با ما همراه شوید تا نگاهی به این روستا و گذشته پر پیچ و خمش بیندازیم.
دیدنی ها و تفریحات روستای امامه
در این بخش گشتی در روستا خواهیم زد و از دیدنی ها و زیبایی های این روستای ییلاقی قجری برای تان خواهیم گفت.
– حال خوش باغ های میوه و پیاده روی در کوچه باغ های روستا
باغ های میوه یکی از بهترین مکان هایی است که می تواند انسان را از زندگی شهری دور کند و به او آرامش دهد. روستای امامه به خاطر موقعیت جغرافیایی خاصی که دارد، دارای بالغ بر ۳۰ هکتار باغ گلابی، گردو، سیب، آلبالو و هلوست که در فصل های مختلف زینت بخش روستا می شوند. سرسبزی باغ ها به خاطر وجود قنات ها و چشمه های اطراف مثل چشمه پیر حمزه است که آب شان پای درختان روستا رفته و آن ها را سیراب می کند. کوچه پس کوچه های روستا بسیار جالب و دیدنی هستند و در هر فصل رنگ و لعاب خاصی به خود می گیرند. بعد از آن که گشتی در کوچه باغ های پر رونق روستا زدید می توانید از کنار رودخانه پر آب روستا که از قله مهر چال سر چشمه می گیرد عبور کنید و سری به مسیر پیاده روی معروف روستا بزنید که در پایین دست ورجین و روستای کلوگان قرار دارد و روستای امامه را به کلوگان وصل می کند.
– کوهنوردی
روستای امامه در ارتفاعات شمال شرقی تهران قرار دارد و گذرگاهی برای کوهنوردانی محسوب می شود که قصد صعود به قله هایی مثل همهن، مهر چال و پیرزن کلوم (کلون) را دارند. برای صعود به قله همهن می توانید در مسیر امامه به راحت آباد در مکانی به نام باغ تنگه توقف کنید (که مسیر رسیدن به آن مانند مسیر رسیدن به قلعه مازیار است که در قسمت بعد به آن خواهیم پرداخت) و در جهت شمال و شمال شرقی کوه صعود خود را به قله آغاز کنید. اگر هم قصد صعود به قله های مهر چال و پیرزن کلون یا کلوم را دارید در روستای امامه از راه‌بلدهای محلی برای صعود خود کمک بگیرید.
– پیاده روی در مسیر امامه به کلوگان
اگر اهل طبیعت گردی یا پیمایش های سبک باشید این مسیر حتما توجه تان را جلب خواهد کرد. اصلا شاید بتوان گفت که بیشتر طبیعت گردان، روستای امامه را بیشتر به خاطر همین مسیر پیمایشی می شناسند. برای رفتن به این مسیر پیمایشی زیبا ابتدا باید خود را به میدان امامه بالا رسانده و سمت راست میدان وارد کوچه “هشت متری میانا” و بعد وارد دره کلوگان شوید. بعد از آن که وارد مسیر شدید حدود ۵ ساعت پیاده روی نیمه سنگین در پیش دارید تا به آبشار کلوگان برسید؛ البته خود روستای کلوگان به آبشار نزدیک تر بوده و برای رسیدن به آن تنها ۱ ساعت و نیم پیاده روی لازم است. همان ابتدای مسیر کوچه باغ های امامه پایین با میوه های رنگارنگ شان دل هر بیننده ای را می برند. در مسیر دره و در راستای رودخانه به سمت پایین بروید و ترجیحا از مسیر مال رو عبور کنید. در طول مسیر ممکن است به بخش هایی سخت و ناهموار برخورد کنید که عبور از آن ها دشوار باشد بنابراین سعی کنید مسیر رودخانه را پیش بگیرید و از آن منحرف نشوید. آبشار کلوگان با ارتفاع حدود ۳۰ متری از کف دره در سمت راست شما و در یک فرعی قرار دارد که با پیمودن ۵۰۰ متر به آن خواهید رسید.
نکات مهم
* در مسیر رسیدن به آبشار چشمه آبی وجود ندارد که بخواهید از آن برای رفع تشنگی استفاده کنید پس حتما آب کافی در طول مسیر همراه خود داشته باشید. همچنین روستای امامه بسیار بزرگ است که همین امر امکان گم شدن شما در میان کوچه پس کوچه های آن را افزایش می دهد پس اگر برای بار اول به آن جا می روید از یک راه بلد یا یک محلی کمک بگیرید.
* پیمایش و کوهنوردی در این مسیر نیمه سنگین است پس حتما قبل از اقدام برای پیاده روی توانایی های خود را حتما در نظر بگیرید. هم چنین یادتان باشد در طول مسیر پیمایش آنتن موبایل وجود ندارد و کل مسیر حدود ۱۰ کیلومتر است به همراه کوهپیمایی ساده.
– بازدید از قلعه هزار ساله مازیار
قلعه مازیار یا قلعه امامه که عده ای به آن قلعه سنگی هم می گویند حدود ۱۲۰۰ سال قدمت دارد و در گذشته با نام عمامه قلعه قرب الری هم شناخته می شده است. روایت ها بیان می کنند که قلعه مازیار به دست مردآویج در دوره آل زیار ساخته شده و در اصل به سبک قلعه های نظامی که حسن صباح ساخته بود، بنا شده است. وسعت قلعه حدود ۹۰۰ متر مربع است و حدود ۲۴۵۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد. گفته می شود که قلعه مازیار در گذشته دارای دو بخش متفاوت شمالی (عامه نشین) و جنوبی (شاه نشین) بوده که دسترسی به آن بسیار دشوار و فقط از بخش شمالی امکان پذیر بوده است. این قلعه همچنین در زمان های گذشته تبعید گاه مبارزان مازندرانی نیز بود.
دسترسی به قلعه مازیار به نسبت دشوار است چرا که در مکانی مرتفع تر از محیط اطرافش قرار گرفته و به احتمال زیاد دلیل آن ایجاد یک موقعیت استراتژیک برای حفاظت از قلعه بوده است. از قلعه مازیار بخش هایی مثل اتاق ها، باروها، حصار دفاعی، غار، قنات، ارگ و شاه نشین آن باقی مانده است. هم چنین سفال های پیدا شده در اطراف آن نشان دهنده تعلق قلعه به اوایل دوره اسلامی است. جنس قلعه نیز از مصالحی مثل ساروج، ملات و گچ است که در زمان ها گذشته برای ساخت قلعه ها از آن ها استفاده می کرده اند. این قلعه با شماره ۳۹۷۲ در تاریخ ۱۰ مهرماه ۱۳۸۰ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.
دسترسی به قلعه مازیار
برای آن که به قلعه دسترسی پیدا کنید باید به سمت امامه بالا حرکت کنید و از خیابان ۲۵ متری مهرچال به سمت روستای راحت آباد بروید . در مسیر بعد از ۱ کیلومتر به باغ تنگه می رسید جایی که وسایل نقلیه تان را باید همان جا بگذارید و ادامه راه را پیاده بروید. سمت چپ باغ تنگه رودخانه ای وجود دارد که اگر آن را حدود ۵۰۰ متر بپیمایید به تلاقی دو دره می رسید که قلعه بر فراز این دره ها قرار گرفته است. در همان دو راهی، مسیر پاکوبی به سمت قلعه وجود دارد که بعد از نیم ساعت راه رفتن در آن به قلعه خواهید رسید.
نکته: در مسیر رسیدن به قلعه چشمه کوچکی به نام “امبیشه” قرار دارد که در کنار آن آب انباری هم وجود دارد که صدای آب جاری آن بسیار دلنشین است. اگر اهل بالا رفتن از مسیرهای سخت نیستید می توانید دور نمای قلعه را از روی پل باغ تنگه تماشا کنید.
– امامزاده های روستای امامه
روستای امامه در مجموع دارای دو امامزاده با نام های “شاهزاده حسین” و ” نور” است. این امامزاده که به روایتی از نوادگان امام موسی کاظم به حساب می آید در امامه پایین واقع شده و ساختمان نوسازی دارد.
امامزاده نور
چند سال پیش در حیاط امام زاده نور کتیبه ای وجود داشت که از آن محافظت نمی شد تا آن که به دست اشخاصی نامعلوم دزیده شد.
دسترسی به امامزاده نور
اگر می خواهید از امامزاده نور دیدن کنید باید به جاده امامه پایین بروید تا در مسیر آن را ببینید. کمی آن طرف تر از امام زاده نور سروی وجود دارد که به گفته اهالی روستا ۴۰۰سالی قدمت دارد ولی صحت آن بر هیچ کس روشن نشده اما بازدید از آن خالی از لطف نیست.
امامزاده شاه حسین
درباره امام زاده شاه حسین نیز چنین می گویند که بر اساس شجره نامه ای که دارد نسبش به امام موسی کاظم (ع) بر می گردد و ساخت بقعه آن مربوط دوره ایلخانی بوده که صرفا در حد روایت است. بنای بقعه بسیار ساده با سقفی شیروانی و ضریح کوچک از جنس چوب است. آستان امام زاده شاه حسین در بافت قدیمی روستا قرار دارد و در دوره قاجار به دست انیس الدوله (سوگلی ناصر الدین شاه قاجار) مورد تعمیر قرار گرفت و بر اساس کتیبه ای که در سردر ورودی بقعه قرار دارد، بنای امامزاده مجدد در سال ۱۳۲۸ خورشیدی مرمت شده است.
– چشمه و کتیبه تاریخی پیر حمزه
یکی از جاذبه های دیدنی این روستا که افراد زیادی برای دیدنش عازم امامه می شوند کتیبه و چشمه پیرحمزه در ارتفاعات مهر چال است. چشمه پیرحمزه تامین کننده اصلی آب شرب روستاست که اهالی امامه احترام و تقدس خاصی برای این چشمه و امامزاده منتسب به آن قائل هستند. برای دیدن چشمه باید جاده امامه بالا را طی کنید و وقتی به پل باغ تنگه رسیدید به سمت چپ یا غرب بروید؛ البته توجه داشته باشید که رسیدن به این چشمه مسیر آسانی نیست و کمی دشوار است و تقریبا با ۲ تا ۳ ساعت پیاده روی از پایین ارتفاعات می توانید به چشمه برسید.
– منطقه باغ تنگه
یکی دیگر از جاذبه های دیدنی روستا منطقه باغ تنگه است که در بخش شمالی روستا قرار گرفته است و در راه رسیدن به قله ها و یا دیدن قلعه مازیار حتما با آن برخورد خواهید کرد. این منطقه به خاطر انبوه بودن درختان و رودخانه پر آبش که به رودخانه امامه هم معروف است بسیار پرطرفدار است و هر ساله گردشگران برای پیک نیک و گشت این بخش از روستا را انتخاب می کنند.
اقامت در روستای امامه
در روستا خانه ای برای اجاره و شب مانی وجود ندارد اما شما می توانید برای اقامت در حوالی روستا از هتل ها، پانسیون و ویلاهای شمشک، دیزین و مناطق اطراف استفاده کنید. اگر هم با خود تجهیزات کوهنوردی به همراه دارید و می خواهید کمپ بزنید می توانید در دامنه کوه های شرقی و شمال شرقی روستا (دشت مهرچال) که در کنار آن رودخانه زیبایی هم وجود دارد چادر بزنید و شب مانی داشته باشید.
امکانات گردشگری روستای امامه
جنب میدان امامه بالا سرویس بهداشتی عمومی قرار دارد که می توانید از آن استفاده کنید، البته به دلیل عدم رسیدگی سرویس خیلی تمیزی نیست.
بهترین فصل سفر به روستای امامه
این روستا یکی از ییلاقات بسیار خنک استان تهران محسوب می شود که در بخش شمال شرقی آن قرار دارد. در اصل می توان گفت که روستا در تمامی فصول چیزی برای عرضه دارد که نمی توان از آن گذشت و زمان سفر شما به روستا کاملا بستگی به سلیقه تان در طبیعت و حال و هوایی دارد که می خواهید تجربه کنید.
فصل بهار: اگر در بهار به روستا رفتید حتما شکوفه های رنگارنگی را خواهید دید که زینت بخش روستا می شوند و البته چشمه ها و رودخانه از همیشه پر آب تر هستند.
فصل تابستان: در تابستان نیز می توانید تجربه یک گشت و گذار در ییلاقی خنک و خوش آب و هوا دور از آلودگی های پایتخت را داشته باشید.
فصل پاییز: در این فصل روستا به قاب نقاشی بسیار زیبایی تبدیل می شود که کف کوچه هایش با برگ های زرد و نارنجی رنگ آمیزی و فرش شده است.
فصل زمستان: اگر هوس برف بازی کردید و خواستید یک روستای زیبای پوشیده از برف را در ارتفاعات تهران ببینید حتما به روستای امامه سر بزنید.
گویش مردم روستا
زبان اصلی مردم روستای امامه فارسی و طبری است. مردم این روستا مانند سایر مردم روستاهای اطراف رودبار قصران به زبان طبری صحبت می کنند که البته به واسطه مهاجرت و رفت و آمد جوانان روستا به شهر زبان طبری در میان اهالی رو به فراموشی است. در حالت کلی زبان مردم رودبار قصران به دو لهجه متفاوت ادا می شود. مردم اهل فشم رودک بیشتر با لهجه دری و مردم رودبار قصران به زبان طبری که بسیار به مازندرانی شباهت دارد، صحبت می کنند.
مشاغل و محصولات روستا
مردم روستای امامه در گذشته برای تامین مایحتاج خود در تولید دام، محصولات کشاورزی و… خود کفا بودند، برای مثال زنان روستا نان هایی به نام “توتک” با آرد و شیر در تنور می پختند و برای ماندگاری بیشتر آن را خشک کرده و مصرف می کردند، چون دسترسی به شهر بسیار سخت بود. درآمد اهالی روستا از طریق فروش شیر و لبنیات به محله تجریش و فروش لباس های پشمی تهیه شده از پشم گوسفندان تامین می شد و مردم برای تامین گرمایش خانه های شان قبل از زمستان، اهالی گندم درو می کردند و به شهر می بردند و بار زغال به جایش می آوردند. هم اکنون هم شغل اصلی اهالی روستا کشاورزی، باغداری و اندکی دامداری است.
معماری قدیمی روستا
به دلیل ساخت و ساز ویلا در این روستا بافت تاریخی و معماری آن خیلی مشهود نیست؛ اما تعدادی از خانه های اشرافی به جا مانده در روستا دارای ویژگی هایی مثل سقف های چوبی مسطح، هشتی، کلون های زنانه و مردانه روی درها و… هستند. اگر در میان کوچه های روستا قدم بزنید حتما چشم تان به تونل های کوچک و بزرگی خواهد خورد که دو قصه متفاوت درباره آن ها وجود دارد. عده ای باور دارند که در گذشته این تونل ها روستا را از زیر به مسیر قله ها و قلعه وصل می کرده و عده ای دیگر نیز معتقدند که این تونل ها انبارهای کوچک مواد خوراکی مردم روستا بوده که در آن غله و علوفه دام نگهداری می شده است چرا که این تونل های کوچک در روستاهای اطراف هم دیده می شوند.
تاریخچه روستای امامه
تاریخچه روستای امامه را می توان از زمان حمله اعراب به ایران پیگیری کرد. این روستا در دوران صدر اسلام و حتی کمی پیش از آن جز ولایت ری محسوب می شده و در دوره های مختلف تحت حاکمیت طبرستان (مازندران) به ویژه نور، رویان و رستمدار قرار داشته است. روایت است که به خاطر دسترسی سخت روستا به عنوان تبعید گاهی برای مبارزان مازندرانی و گرجستانی محسوب می شده است. از جمله حکومت هایی که کنترل این منطقه را به دست داشتند می توان به حکومت آل باوند، آل بادوسپان، سادات مرعشی و سادات بنی کیای ملاطی و اسماعیلیان اشاره کرد. روستای امامه از جمله مناطقی در ایران است که در برابر حمله اعراب مقاومت بالایی از خود نشان داد و مردمش به خاطر این مقاومت دست از دین خود نکشیدند و زرتشتی باقی ماندند، اما اسلام زمانی وارد این روستا شد که سادات علوی به این منطقه (لواسانات) مهاجرت کردند و مردم روستا نیز در همان سال ها به مذهب تشیع روی آوردند که افرادی مثل حسن بن زید (داعی کبیر و نخستین داعی علوی طبرستان) در این تغییر و تحول نقش بسیار بزرگی ایفا کرده است. با سقوط آخرین حاکم بادوسپان (در رستمدار) به دست شاه عباس صفوی و سرنگونی این سلسله، حکومت لواسانات و رودبار قصران به مرکزیت امامه به دستور شاه عباس صفوی به ملک سلطان حسین امامه ای لواسانی واگذار شد. در برخی کتب گفته شده که در دوره فتحعلی شاه قاجار این روستا تحت مالکیت شعاع السلطنه بود و وقتی او فوت کرد حاکیمت روستا به پسرش واگذار شد.
حیله افغان ها در روستای امامه
نقل شده که در دوران صفویان وقتی که افغان ها برای غارت و تجاوز در بخش های مختلف ایران سرک می کشیدند، به روستای امامه رسیدند. آن ها برای نفوذ در این روستا تلاش های زیادی کردند اما موفق نشدند. پس از مدتی، مردی وارد روستا می شود و با اظهار درماندگی از اهالی می خواهد که برای نجات جان زن و فرزندانش، اجازه ورود به روستا را به آن ها بدهند، مردم روستا با روی باز از آن ها استقبال می کنند. مرد حیله گر اما با سایر مردان افغان که در لباس زنان بودن وارد روستا شده و گندم های مردم را آتش می زنند.در این میان مردان روستا برای نجات جان زنان شان آن ها را در غاری می برند اما افغان ها غار را آتش زده تا زنان از غار خارج شوند اما آن ها درون غار می مانند و در آتش می سوزند. یکی دیگر از جالب ترین وقایع تاریخی که در این روستا رخ داد ملاقات ناصر الدین شاه با انیس الدوله بود که در قسمت قبل به آن اشاره کردیم.
نامگذاری روستای امامه
نام روستا در کتاب یاقوت حموی با عنوان ” انبامه” آمده است که گفته می شود ریشه ای پهلوی دارد و به معنای بامگاه و یا محل مرتفع است. در کتاب «از فروغ‌السلطنه تا انیس‌الدوله» نوشته ابوالقاسم تفضلی ریشه نام این روستا را “انبانه” به معنی محل انبار کردن گندم می‌داند زیرا تا ۵۰ سال پیش شغل اغلب مردم این روستا کشاورزی و زمین های روستا محل کشت گندم و جو بود.
روستای امامه در کتاب ها
در کتاب فرهنگ جغرافیایی ایران درباره امامه چنین آمده است:
ده، جز دهستان لواسان کوچک بخش افجه شهرستان تهران، ۱۰ کیلومتری شمال باختر گلندوک، ۵ کیلومتری خاور راه شوسه شمشک است. در کوهستان است و سردسیر. سکنه ۲۳۲۰، شیعه است و فارسی. چشمه‌سار و رود محلی دارد. غلات، بن‌شن، میوه جات، لبنیات، شغل شان است. زراعت، گله‌داری، راه مالرو و دبستان دارد. امامه به سبب راه دشوار و موقعیت استواری که داشته از قدیم پناهگاهی مناسب به حساب می‌آمده و مرکز قصران داخل، و مقر رئیس قصران تاریخی (معرب کوهسران) و امراء آن سامان محسوب می‌شده است. در امامه قلعه‌ای استوار وجود داشته که ظاهرا به وسیله مازیار یا مرداویج زیاری به وجود آمده است و بقایای برج و باروها و بدنه آن هنوز پابرجا و نمایان است.
مورخ و جغرافیدان قدیم یاقوت حموی درباره امامه چنین نوشته‌است:«انبامه قلعه قرب الری» یعنی انبامه (امامه) قلعه‌ای نزدیک ری است.
مجله اینترنتی گردشگری سپاهان (کوله)
سحر بحیرایی
