شیراز
صحبت از باغ ارم شیراز که به میان می آید، بوی بهارنارنج به مشام می رسد و حال خوش باغ ایرانی حس می شود. یکی از خاطره های سفر به شیراز همین گشت و گذار در باغ هاست. دیدن تعدادی عکس از باغ ارم هم کافیست تا وسوسه بازدید از این اثر به جان تان بیفتد و راهی شیراز شوید. ما هم می خواهیم به سوی این جاذبه برویم، مروری بر تاریخچه باغ ارم داشته باشیم و از معماری این اثر جهانی ایران برای تان بگوییم. همراه ما باشید تا یکی دیگر از جاذبه های مشهور ایران را بشناسید.
آشنایی با باغ ارم
در گوشه ای از شمال غربی شهر شیراز، باغ زیبایی خودنمایی می کند که در گذر سال ها، سرد و گرم روزگار را چشیده و پابرجا مانده است تا امروز بینندگانش را مسحور زیبایی های خود کند و به لحظات شان رنگی تازه ببخشد. نامش باغ ارم است که در فاصله کمی از کوه های شمالی شیراز (باباکوهی) قرار گرفته و در سمت جنوب آن رودخانه خشک شیراز دیده می شود که از شرق به غرب امتداد دارد.
این باغ یکی از زیباترین باغ های استان فارس و حتی کل کشور است که گردشگران داخلی و خارجی زیادی را به سوی خود می کشاند و با داشتن درختان سر به فلک کشیده و گل های رز دلبری می کند و هر چشمی را به خود خیره می سازد.
تاریخچه باغ ارم
با وجود مطالعات و بررسی های فراوان، هنوز هم از تاریخ ساخت و بنیان‌گذار اولیه باغ ارم شیراز، اطلاعاتی در دست نیست؛ اما وجود نام این باغ در سفرنامه های مربوط به قرن دهم و یازدهم هجری حکایت از وجود آن در زمان های مذکور دارد. نشانه های دیگری نیز وجود این باغ را در دوره سلجوقیان و در تمام دوره آل اینجو، آل مظفر و گورکانیان تایید می کنند؛ با توجه به حاکم بودن سیستم فئودالی بر جامعه آن زمان، به احتمال زیاد، صاحبان و بانیان ایجاد این باغ ارزشمند، حاکمان وقت بوده اند. در این میان این احتمال مطرح است که اتابک قراچه که از طرف سنجر سلجوقی، حکومت فارس را بر عهده داشته، دستور احداث این باغ را داده است.
بعد از اتابک تا به قدرت رسیدن شاه شیخ ابواسحاق اینجو که احتمالا باغ را در اختیار داشته، اطلاعاتی از نحوه مالکیت این باغ در دست نیست. این شاه در سال ۷۲۰ شمسی بر تخت نشست و در سال ۷۳۴ شمسی کشته شد.
احتمالا، آل مظفر پس از انقراض سلسله آل اینجو مالکیت باغ را در دست گرفته و برخی شواهد نشان می دهند در عهد شاه منصور، آخرین پادشاه این خاندان که به دست گورکانیان به قتل رسید، باغ در نهایت شکوه و زیبایی بوده است.
آن گونه که از نوشته های جهانگردان بر می آید، این باغ از زمان صفویه به بعد آباد و باشکوه بوده و منابع تاریخی از سازندگی و بهسازی آن در زمان زندیه و توسط کریم‌خان زند سخن می گویند.
از اواخر دوره زندیه به مدت بیش از هفتاد و پنج سال باغ ارم در تصاحب سران ایل قشقایی قرار داشت. خاندانی به نام جانی خانِ قشقایی از دوره فتحعلی شاه قاجار با سمت ایلخانی و ایل بیگی بر ایل قشقایی فرمانروایی می‌کردند و ارم را به عنوان مقر فرمانروایی خود در شهر شیراز برگزیده بودند. جانی خان، نخستین ایلخان این خاندان و پسرش محمد قلی خان، عمارتی را در این باغ بنا نهادند و در نهایت شکوه ساخت آن را به پایان رساندند. در اوایل دوره قاجاریه، مالکین سابق باغ ارم که بعضی از سران ایل قشقایی بودند در گوشه‌ای از این باغ به خاک سپرده شدند اما تا به امروز اثری از قبور آنها به دست نیامده است.
شواهد نشان می دهند که ساختمان عمارت این باغ تا دوره ناصرالدین شاه قاجار پابرجا بوده اما حاج نصیرالملک شیرازی باغ را از خاندان ایلخانی خریداری کرده و احتمالا با حفظ اساس ساختمان، عمارت فعلی موجود در باغ را بنا نهاده است. پس از درگذشت وی در حدود سال ۱۲۷۲ هجری شمسی، تزئینات بنا و بعضی قسمت های نیمه کاره توسط ابوالقاسم خان نصیرالملک، داماد و خواهرزاده او، تکمیل می شود.
سرنوشت باغ ارم پس از مرگ ابوالقاسم خان نصیرالملک
پس از فوت ابوالقاسم خان نصیرالملک، باغ به فرزند وی می رسد و سپس به یکی از سران ایل قشقایی فروخته می شود. پس از چند سال، همسر آخرین شاه ایران، آن را خریداری کرد و برای مدت ها به عنوان کاخ پذیرایی در اختیار دانشگاه شیراز قرار گرفت. برخی نیز بر این باورند که این باغ توسط این حکومت مصادره شده است. به هر حال در این زمان، کم کم ساختمان باغ به علت عوامل طبیعی به صورت مخروبه درآمد و دیوارهای باغ نیز در معرض تخریب قرار گرفت. در سال های ۱۳۵۰ – ۱۳۴۵ خورشیدی، باغ ارم با اعتبار واگذاری از طرف سازمان برنامه و بودجه و زیر نظر مسئولان وقت دانشگاه، تعمیر و مرمت شد.
به جای دیوار باغ، یک دیوار کوتاه سنگی با نرده آهنی در اطراف آن احداث کردند و تزیینات قسمت های مختلف آن تحت مرمت قرار گرفت. علاوه بر این تعمیرات، زمین وسیعی در حاشیه بلوار ارم و بلوار آسیاب سه تایی به آن افزوده شد. آینه کاری و نقاشی‌های جالب رنگ و روغن سقف اتاق ها و ایوان ها نیز مورد مرمت قرار گرفتند و محوطه باغ که به صورت مخروبه‌ای درآمده بود، با بازسازی، طرح اصلی خود را بازیافت. کاشی کاری نمای جرزها نیز که فرو ریخته بود دوباره با حفظ سبک اولیه در محل مورد نظر نصب شد.
حدود ۳۰ سال پیش، قسمت هایی در سمت غربی باغ از جمله اراضی دهی مشهور به کوشک به مساحت باغ افزوده و مساحت کل آن نزدیک ۱۱۰۳۸۰ متر مربع شد.
در حال حاضر دانشگاه شیراز، باغ و دانشکده کشاورزی، باغ گیاه‌شناسی آن را در اختیار دارند و ساختمان باغ در اختیار دانشکده حقوق است.
معماری باغ ارم
زمین باغ ارم به شکل مربع مستطیل و بسیار وسیع است که درهای ورودی آن در ضلع بزرگتر و به سمت شمال و بلوار ارم قرار دارد و ضلع کوچکتر به سمت غرب و بلوار آسیاب سه تایی است. این دو ضلع باغ در گذشته به صورت چینه گِلی (دیوار گلی) بوده و امروز پیچ های امین الدوله و اناری نرده های آن را به حضور خود مزین کرده اند. اضلاع دیگر باغ نیز به خانه های مسکونی و باغ های دیگری محدود می شود.
در هر دوره با وجود تغییراتی که در باغ به وجود آمده، مساحت آن نیز افزایش و کاهش بسیار یافته است اما امروزه وسعت آن را نزدیک ۱۱۰۳۸۰ متر مربع عنوان می کنند.
جهت شیب زمین در باغ، از غرب به سوی شرق است و شیب زیاد زمین موجب شده تا معماران تدبیری بیندیشند و در قسمت هایی از گذرگاه های اصلی و فرعی باغ پله‌هایی را ایجاد کنند. این پستی و بلندی های زمین بر زیبایی فضای باغ افزوده و چهره ای متفاوت را به آن بخشیده اند.
ساختمان های باغ شامل عمارت اصلی و اندرون، در قسمت غربی باغ و بر روی یک بلندی قرار دارند. در جلوی این ساختمان در سمت شرق، حوض وسیعی با ۳۳۵ متر مربع وسعت، به چشم می خورد که محیط آن را ۱۸ قطعه سنگ بزرگ و یکپارچه تشکیل می دهد و احتمالا ساخت آن به دوره جانی خان ایلخانی باز می گردد. در گذشته این استخر عمق بیشتری داشته اما امروزه عمق آن حدود نیم متر است. در چهار گوشه این استخر، چهار نخل فونیکس (ققنوس) بسیار بلند و زیبا به چشم می خورند.
در میانه باغ، گذرگاه یا خیابان اصلی آن وجود دارد که از غرب به شرق کشیده شده است. این گذرگاه از مقابل ساختمان و استخر بزرگ آغاز شده و تا انتهای باغ امتداد دارد. در دو سوی این گذرگاه، شمشادهای کوتاه حصاری دیده می شوند و در وسط، جوی آبی جریان دارد که از جلوی استخر بزرگ آغاز شده و پس از رسیدن به وسط باغ به جوی های متعددی تقسیم می شود تا آب به قسمت های دیگر باغ برسد. در اطراف این جوی، گُل کاری بسیار زیبایی انجام شده و دو طرف گذرگاه را سرونازها و درختان تنومند دیگر فرا گرفته اند.
در محل تقسیم آب به جوی های متعدد، پله هایی ساخته اند. ادامه گذرگاه باغ ارم از پایین همین پله ها تا انتهای باغ صاف و شن ریزی شده است. محور وسیع دیگری با جهت شمالی جنوبی در وسط باغ قرار دارد که گذرگاه اصلی را قطع می کند. علاوه بر این دو گذرگاه عریض، گذرگاه های دیگری هم به موازات این دو، در تمام قسمت های باغ احداث شده اند.
عمارت اصلی باغ ارم؛ بنایی منحصر به فرد در ایران
عمارت اصلی باغ ارم را می توان نمونه نسبتا کاملی از ساختمان های اواسط دوره قاجاریه دانست که ویژگی های موجود در آن همچون سایر بناهای هم دوره خود، پیروی از اصول معماری زندیه و صفویه را نشان می دهند و حتی نقوش کاشی های نمای عمارت نیز کاملا از تصاویر روی دیوارهای یکی از عمارات عهد صفویه تقلید شده اند.
ساختمان اصلی در بخش غربی، جالب توجه ترین قسمت باغ است که از سه طبقه با تزیینات فراوان و بام شیروانی تشکیل شده و سازنده آن حاجی محمد حسن معمار شیرازی نام دارد. این عمارت رو به مشرق ساخته شده و زیبایی معماری، نقاشی های رنگ و روغن، حجاری نقوش ازاره سنگی، کاشی کاری و گچبری، پنجره‌های مشبک آهنی، پیشانی ساختمان، ستون‌های سنگی و درهای چوبی نفیس و منبت کاری شده آن شاهکار صنعت و هنر دوره قاجاریه به شمار می رود.
آنچه که در ابتدا هر چشمی را به خود خیره می کند کاشی های هفت رنگ نمای عمارت هستند که به زیبایی و ظرافت در کنار هم چیده شده اند و طرح ها و مناظر بدیعی در آنها خودنمایی می کنند. بنای نارنجستان قوام شیراز نیز، سبکی شبیه به معماری این بنا را دارد و تزیینات داخلی آن نیز اعم از گچبری ها و نقاشی های چشم نواز دیوار و سقف، شباهت بسیاری به عمارت باغ ارم دارد.
در حاشیه پنجره های نمای غربی عمارت، کاشی های هفت رنگ با نقوش گوناگون شاهان و سربازان هخامنشی و گل ها و مناظر باغ ها و کوشک ها به چشم می خورد در نهایت این نقش داریوش هخامنشی و شکار آهویی توسط پلنگی است که چشم شما را به خود خیره می سازد. نکته قابل توجه دیگر این بنا درهای آن هستند که از چوب ساج تهیه شده و به همین دلیل با گذشت سال ها هنوز سالم باقی مانده و شکل اصلی خود را حفظ کرده اند.
هلال های زیبای عمارت
دو طبقه بالایی بنا دارای ستون هایی هستند که از تخت جمشید الهام گرفته شده و زیبایی و شکوه آن را در ذهن تداعی می کنند. در پیشانی بنا، دو نیم دایره در دو طرف به چشم می خورد و یک تابلو بزرگ هم دیده می شود که از ۳ هلال روی هم تشکیل شده که در اصطلاح معماران فارس به سنتوری شهرت دارند. این هلال ها دارای سه تابلوی بزرگ و دو تابلوی کوچک کاشی کاری با کاشی های لعابدار رنگی می باشند و تصاویری از ناصرالدین شاه قاجار، داستان هایی از فردوسی و نظامی و ادبیات کهن فارسی و قصه‌های مذهبی را به نمایش گذاشته اند.
در بزرگترین هلالی، نقش ناصرالدین شاه سوار بر اسب سفید دیده می شود در حالی که نیم تاجی در جلوی کلاه او نقش بسته است. سپس سه نقش دیگر از داستان های فردوسی و نظامی از جمله سلیمان و ملکه سبا، رستم پهلوان، خسرو شیرین و یوسف و زلیخا به چشم می خورد.
در هلالی های کوچکتر مردی در حال نبرد با هلاهل نقاشی شده که نمونه ای تحریف شده از نقش درگاه شرقی کاخ صدستون تخت جمشید است. همچنین آهویی نیز در چنگال پلنگ بر زمینه اسلیمی نقش شده است که در اصطلاح معماران محلی فارس به آن نقش گرفت و گیر گفته می شود.
در ادامه قدم به درون این عمارت می گذاریم:
تالار حوضخانه
طبقه زیرین بنا که هم‌سطح زمین واقع شده، سردابه و محلی برای استراحت در روزهای گرم تابستان بوده و تالار حوضخانه را در میان خود دارد. در دو سوی حوضخانه دو راهرو وجود دارند که در انتها به پله هایی برای رفتن به طبقه بالا می رسند. در دو طرف راهروها نیز دو سالن بزرگ دیده می شود و مجاور سالن ضلع جنوبی، آشپزخانه وسیعی قرار دارد. اتاق های این طبقه دارای کاشی کاری های رنگینی هستند که زیبایی خاصی به آنها بخشیده اند.
تالار حوضخانه، آب نمایی را در خود دارد و نهر آبی نیز از وسط آن می گذرد که در ادامه به استخر بزرگی در جلوی عمارت می رسد. در وسط این تالار یک ستون سنگی حجاری شده قرار دارد و دیوارها و کف تالار با کاشی های هفت رنگ به شکلی زیبا و چشم نواز زینت یافته اند. کاشی های معرق و هفت رنگ، سقف حوضخانه را پوشانده و آن را به یکی از بهترین نمونه های هنر کاشی کاری در دوره قاجاریه تبدیل کرده‌اند. این کاشی ها به شکلی ظریف در کنار یکدیگر قرار دارند و تصاویر زیبایی از شکارگاه ها و مناظر طبیعت و داستان خسرو و شیرین و نقوش دیگر را نمایش می دهند.
طبقه دوم
در طبقه دوم در وسط ساختمان، ایوانی بزرگ با دو ستون بلند و سقف مسطح دیده می شود که در پشت آن یک سالن بزرگ قرار دارد و در دو سوی آن نیز راهروهایی دیده می شود که دو گوشواره در بالای خود دارند و در طرفین آنها چهار طاق واقع است. در جلوی این ایوان زیبا دو ستون سنگی یکپارچه بلند واقع شده و نقش سرستون های آن را تصویر مردانی با لباس های دوره قاجاریه و گل و بوته هایی به صورت قرینه تشکیل می دهد. ایوان دو ستونی باغ ارم به سبب دارا بودن تزیینات گچ بری زیبا بر دیوارهای سه طرف آن، در میان ساختمان های دوره قاجاریه در شیراز و نسبت به بناهای مشابه دارای امتیاز خاصی است.
در پای این ایوان، سه پنجره آهنی دیده می‌شود که قدیمی هستند و از زمان احداث ساختمان برجای مانده اند. دو پنجره آهنی طرفین، قرینه یکدیگرند و پنجره وسط دارای اندازه بزرگتری است. این پنجره ها در ورودی سردابه قرار گرفته اند و از نمونه های جالب پنجره های دوره قاجاریه به شمار می روند.
پیشانی این ایوان و اطراف مزین به یکی از جالب ترین کاشیکاری‌های دوره قاجاریه است که از آن به عنوان نمونه ای منحصر به فرد یاد می شود و نمونه آن را نمی توان در سایر بناهای دوره قاجاریه دید.
در دو سوی این ایوان بزرگ و باشکوه، دو ایوان کوچک قرار دارد که هرکدام دارای دو ستون سنگی یکپارچه کوچک هستند و پشت آنها ارسی ها و درک هایی به چشم می خورند. در ضلع جنوبی این طبقه و دقیقا در بالای آشپزخانه طبقه زیرین یک آشپزخانه وسیع دیگر و به همان اندازه وجود دارد.
طبقه سوم
در وسط طبقه سوم یک سالن بزرگ مشابه سالن طبقه دوم دیده می شود که پنجره هایش به ایوان اصلی باز می شوند و در دو سوی خود دو راهرو دارد. در مجاورت راهروی ضلع شمالی عمارت دو اتاق قرار گرفته و در کنار راهروی ضلع جنوبی نیز یک اتاق و یک سالن بزرگ وجود دارد.
سقف دو سالن این طبقه، با تیرهای چوبی و تخته های منظم پوشیده شده و با نقاشی های زیبا و نفیسی مزین شده اند. در این نقاشی ها گل و بوته و طرح های اسلیمی و تابلوهای متعدد از شکارگاه ها و چهره زنان و تصاویری از قصرهایی به سبک اروپایی به چشم می خورد. این نقوش یکی از شواهدی است که نشان می دهد هنر ظریف نقاشی روی سقف یا به قول اهل فن، مَرجُوَک، در دوره قاجاریه در شهر شیراز کاملا رایج بوده است.
در این طبقه نیز همانند طبقه دوم دو ایوان در دو طرف و درست در بالای ایوان های طبقه پایین قرار دارند و بالای آشپزخانه طبقه دوم در این طبقه، به صورت تراس است.
سایر بناهای باغ ارم
در جنوب ضلع شمالی عمارت اصلی و چسبیده به آن مجموعه ای از هشت اتاق قرار دارد که در سال های اخیر مرمت شده و امروزه به عنوان واحد سرپرستی و امور اداری باغ از آنها استفاده می شود. در کنار درب ورودی شرقی باغ نیز دو اتاق قرار دارد که برای سکونت نگهبانان و خدمه ایجاد شده اند. در پشت ساختمان اصلی یعنی در سمت غرب باغ، عمارت و محوطه اندرون دیده می شود که دارای دو سالن و پنج اتاق است. در این محوطه دربهایی برای رفت و آمد به ساختمان وجود دارد و در ضلع غربی آن عمارتی یک طبقه دیده می شود که از سطح محوطه اندرون بلندتر است.
با توجه به توسعه باغ و اضافه شدن زمین های زیادی در قسمت غربی به باغ ارم، عمارت اصلی و اتاق های باربند قدیم و ساختمان اندرون و محوطه محصور آن به صورت یک مجموعه در وسط قرار گرفته اند. امروزه درب اندرون به طرف گلستان گل رز باز می‌شود. در قسمت جلو در ورودی اندرون نیز یک چهار ضلعی دیده می شود که در اطراف آن طاقچه‌هایی ایجاد کرده اند و اصطلاحا به آن غلام نشین می‌گویند.
بالای پیشانی عمارت اندرون نیز همچون عمارت اصلی، دارای هلالی کاشیکاری است که همزمان با کاشیکاری های هلالی‌های عمارت اصلی باغ انجام گرفته و متعلق به دوره قاجاریه می باشد. در دو سوی اتاق وسطی و در زیر هلالی ها نیز دو ستون آجری واقع شده که دارای کاشیکاری های معرق است.
کتیبه های باغ ارم
همانگونه که گفتیم چهره ای که امروزه از باغ ارم دیده می شود، اثری از دوره ناصرالدین شاه قاجار به شمار می‌رود و ساختمان فعلی آن توسط مرحوم نصیرالملک بنا شده است. به همین سبب چند کتیبه سنگی در نقاط مختلف باغ از نصیرالملک باقی‌مانده و اولین آنها از سنگ مرمر است که در بالای سر در ورودی شمال شرقی باغ نصب شده است. کاشی کاری این سردر، منحصر به چند کتیبه و چند قطعه کاشی کاری است ولی از نظر فرم ساختمان از نمونه‌های منحصر به فرد به شمار می رود. در بالا و در پیشانی این سردر کتیبه‌ای به خط نستعلیق بر روی کاشی معرق نصب شده و بر روی آن این عبارت به چشم می خورد: نصر من الله و فتح قریب
در زیر این کتیبه، کتیبه ای از سنگ مرمر لیمویی رنگ قرار دارد که در ابتدای آن عبارت شریفه ” بسم الله الرحمن الرحیم” به چشم می خورد و سپس این بیت شعر با خط نستعلیق بر روی آن نوشته شده است: از وزیر شه نصیرالملک راد دائمش باغ ارم آباد باد
تاریخ کتیبه مذکور مربوط به دوره سلطنت مظفرالدین شاه قاجار و زمان حکمرانی نصیرالملک بر فارس است. در دو سوی درب، دو طاق نما به چشم می خورد که در بالای هر کدام یک کتیبه کاشی کاری وجود دارد. کتیبه‌های کاشی کاری دو طرف درب با خط نستعلیق و زمینه سورمه‌ای است و نوشته آن آیه‌ای از قرآن مجید می باشد که به صورت معرق نگاشته شده است.
ازاره ستون های جلوی عمارت اصلی از سنگ های یکپارچه موسوم به گندمک که بیش از دو متر بلندی دارد پوشیده شده است. این ستون های سنگی هشت عدد هستند و روی شش عدد از آنها کتیبه هایی دیده می شود که بر روی آنها اشعاری از سعدی، حافظ و شوریده شیرازی به طور برجسته به چشم می خورد. دو ستون دیگر نیز مزین به نقش مردی با کلاه و لباس عشایری می باشند. به نظر می رسد که در گذشته نقش و نگارهایی بر روی ۶ کتیبه بوده اما استاد باشی حجار آنها را محو کرده و اشعاری را به خط نستعلیق بر روی آنها کنده است.
علاوه بر این کتیبه ها، شش کتیبه سنگی دیگر نیز در نمای شرقی ساختمان به صورت ازاره وجود دارند که همه آنها با خط نستعلیق نَقر و بر نمای جرزهای طبقه اول نصب شده اند. دو کتیبه در زیر ایوان دو ستونی سمت راست و دو کتیبه در زیر ایوان دو ستونی بزرگ و دو کتیبه دیگر زیر ایوان دو ستونی سمت چپ نصب شده و در آخر تمامی آنها تاریخ‌های مختلف و نام نصیرالملک به چشم می خورد. به ترتیب از سمت راست به چپ به بررسی این کتیبه ها می پردازیم:
ایوان سمت راست
در اولین کتیبه در پای ستون سمت راست این ایوان عبارت علینقی الشریف عمل استاد باشی حجار ۱۳۳۹ دیده می شود و اشعاری از مرحوم فصیح الملک شوریده شیرازی بر آن نقش بسته است.
کتیبه ی دوم در پای ستون سمت چپ است و در آن اشعاری از شوریده شیرازی، شاعر معروف دوره قاجاریه به چشم می خورد.
ایوان دوستونی بزرگ
کتیبه بعدی در زیر ستون بعدی که متعلق به ایوان بزرگ است قرار دارد و سرباز دوره هخامنشی را در حالی که در یک دست نیزه و در یک دست دیگر او گرزی قرار دارد، نشان می دهد. تلاش شده تا کلاه این سرباز به فرم نیزه داران تخت جمشید حجاری شود اما آنچه که دیده می شود، کلاهی ساده است و هیچگونه تزییناتی ندارد.
این کتیبه دو طرف ایوان قرینه سازی شده است و با آنکه تقلیدی از نقوش برجسته تخت جمشید به شمار می رود، باز هم جذابیت و فرم زیبای نقوش برجسته ی نیزه داران پارسی تخت جمشید را ندارد. این کتیبه دارای اشعاری به خط نستعلیق نیز هست و بیت اول اشعار آن به تاریخ بنای ساختمان اشاره دارد.
کتیبه بعدی همچون کتیبه سمت راست ایوان است و یک سرباز هخامنشی را نشان می‌دهد که به همان فرم نقش برجسته حجاری شده است. تاریخ این کتیبه به سال ۱۳۳۹ و اشعار آن از فصیح الملک شوریده شیرازی هستند. در این کتیبه تاریخ رمضان المبارک ۱۳۱۵ نیز دیده می‌شود که مربوط به تعمیرات بنا در دوره مظفرالدین شاه قاجار است.
ایوان سمت چپ
در آخر کتیبه پنجم عبارت “حسب مستطاب اجل اشرف آقای نصیرالملک ” آمده است و کتیبه ششم که در سمت چپ و پای ایوان جنوبی نصب شده، چنین خوانده می‌شود: خادم اهل بشارت خان بنده درگه نصیرالملک ۱۳۴۰
به طور کلی می توان گفت که کتیبه‌های مذکور مربوط به تعمیراتی است که به تدریج در این بنای با ارزش صورت گرفته و آن را از خطر نابودی نجات داده است.
حوضخانه
علاوه بر این کتیبه ها، دو تخته سنگ آهکی نقش دار نیز در این قسمت و در دو طرف حوضخانه وجود دارد که پنجره ای آهنی در میان آنهاست. بر روی این دو قطعه سنگ، تصویر مردی با نیزه ای در دست نقش بسته که نقشی تحریفی و تقلیدی از نقوش دوره هخامنشی در تخت جمشید با خصوصیات و لباس و کلاه یک مرد عشایری جنوب است.
موزه سنگ و گوهر دریای نور
در عمارت اصلی باغ ارم، موزه ای با نام سنگ و گوهر دریای نور وجود دارد که بیش از ۱۴۰ نوع سنگ و گوهر تزئینی کمیاب و قیمتی در آن به نمایش در آمده است.
این موزه در سال ۱۳۹۰ آغاز به کار کرده و تا به امروز توانسته بازدیدکنندگان بسیاری را به سوی خود بکشاند. آثار به نمایش درآمده در این موزه از ایران و نقاط مختلف جهان هستند و با زیبایی های شان دل هر بیننده ای را می ربایند.
دلیل نامگذاری باغ ارم
آنچه که باعث شده تا نام این باغ را ارم بگذارند، عمارت و باغی بزرگ است که به فرمان شداد پسر عماد، فرمانروای عربستان جنوبی، به منظور رقابت با بهشت بنا شد.
وی با شنیدن وصف بهشت تصمیم گرفت که باغ ها و کاخ هایی را برای شبیه سازی آن بسازد و دستور داد تا طلا و زبرجد و یاقوت فراهم کنند و صد نفر مهندس که با هر کدام هزار کارگر کار می کرد، را به کار گماشت. او در دمشق یا اسکندریه و یا در یمن، بین صنعا و حضر موت، شهر یا باغی بهشت گونه ساخت. هنگامی که می خواست با لشکریانش وارد آن بهشت شود، همگی آنها در نزدیکی شهر هلاک شدند و بهشت او هم به دلیلی نامعلوم در اعماق زمین فرو رفت.
قرابت لفظی ارم و آرم باعث شد تا برخی مفسرین ارم را با آرامیان مرتبط بدانند و بگویند که شهر دمشق همان شهر ارم است پس به یادگار آن بهشت که مانندش ساخته نشده و داستانش نیز در تاریخ عبرتی برای مردمان شده است، بوستان ها و گلستان های زیادی به نام ارم خوانده شدند که باغ ارم شیراز هم یکی از آنهاست.
مجله اینترنتی گردشگری سپاهان (کوله)
بهاره فلاح
